ارسالها: 3747
#61
Posted: 17 Feb 2013 13:09
میگذارد،چه ممکن است سرانجام "لوری" موعودی باشد که مقدر است مرا به سوی منزل مقصود برساند.امروز اتومبیل سواری بسیار شیکی آمد-بدو به اداره ی بابا رفتم و ضمن صحبت ورود اتومبیل را گزارش کردم،هرچند پیش از من سرایدار گزارش امر را تقدیم داشته بود-چون ورود اتومبیل به این شهر کوچک ما واقعه کوچکی نبود:ممکن بود بازرس اداری باشد،هرچند ورود بازرس را رفقا پیشاپیش از مرکز ایالت خبر میدادند،و وقتی می آمد همه چیز شسته و رفته بود و ناهارش حاضر و "سهمش" آماده بود.بابا گفت شاید با همین ماشین برویم-و این بهترین خبر ممکن بود.زنگ زد،میرزا رشید سرایدار که اتاقدار هم بود آمد،کلاه بابا را از رخت آویز برداشت و آن را در حالی که با احتیاط همچون سینی حاوی مدال ها و نشان هایی که در مراسم تشیع پشت سر جنازه متوفی حمل میکنند گرفته بود به بابا داد،حال آنکه رخت آویز کنار در بود و بابا میتوانست هنگام خارج شدن از اتاق کلاه را بردارد و بر سر بگذارد_اما خوب ریاست هم رسومی دارد،مثل خان بازی که رسومش ایجاب میکند آفتابه را کسی به جز متقاضی آب کند و پای دیوار یا لب جوی ببرد.
گاراژی در شهر کوچک ما نبود،اتومبیلی که می آمدهرجا که خوش داشت،یا هرجا که اصرار زیاد بود،نگه می داشت-آخر نگه داشتن اتومبیل جلو دکان یا خانه ای مایه ی شهرت و اسباب تشخص صاحب آن بود.با بابا آمدیم اتومبیل در محله ی بالا جلو دکانی پارک شده بود.ده دوازده بچه ای به دورش جمع شده بودند.صاحب دکان که بقال و میوه فروش بود هرچند گاه برای اثبات تولیت خود از پشت دخل به بچه ها می غرید"برید کنار،برید دیگه،مگه ماشین ندیدید"صاحب دکان پهلو دستی،در اعتراض ضمنی به همسایه و در مقام مدعی قسمتی از سهم التولیه دنباله ی مطلب را میگرفت :"حالا شما شلوغ کنین تا بیام پایین خدمتتون برسم!چرا وایسادین منو نگاه میکنین"و برای تاراندن بچه ها تظاهر به پایین آمدن از پشت دخل میکرد.راننده در قهوه خانه بغل دستی نشسته بود و قلیان میکشید.قلیانش را نیمه کاره رها کرد و آمد.گفت که فردا علی الطلوع خواهد رفت،چون میخواهد در خنکی از گردنه و پیچ ها بگذرد زیرا میترسد ماشین جوش بیاورد،بخصوص که کنده و شاگرد هم نداره(کنده پاره چوبی بود که هنگام عقب و جلو کردن در پیچ های تنگ برای جلوگیری از لغزیدن ماشین جلو یا عقب چرخ ها میگذاشتند)و گفت که تا سقز هفت تومان و نیم میگرد:پنج تومان برای بابا،بیست و پنج قران برای من-و این مبلغ رقم نجومی بود.هفت تومان و نیم؟؟!مگر چخبر است؟-خبری نیست.ولی ناهمواری و سنگلاخی بودن راه پدر لاستیک ها را در آورده،بعلاوه اتومبیل هم اتومبیل معمولی نیست.همین بدمصب را که میبینی با همین یک روز مسافرت پنجاه تومان از فلان جاش افتاده،راه که نیست،بد مصب،کوره راه است.خیال کردید جاده مخصوصه!شما که خودتان تهران تشریف بردید.بابا هرچند که تشریف نبرده بود به ریش گرفت و لبخندی تایید آمیز در شان جاده مخصوص،بر لب آوردو تا پنج تومان آمد-اما به این شرط که فردا کمی دیرتر حرکت کند.راننده از هفت تومان و نیم پایین نمی آمد،و مردمی که جمع شده بودن-و هیچیک از همکلاسی های من-گرچه در ان دور و بر بودند-در میانشان نبود مات و مبهوت ازقبولی این همه کرایه ایستاده بودند.دو سه نفری دزدانه،با اعجاب در دستگاههای درون ماشین و فرمانش که صدف بود و تشک های زیبایش خیره شده بودند.یکی دوبار خواستم به نفع راننده،خطاب به بابا اظهار لحیه ای بکنم ولی چشم غره ی بابا مجال نداد.بالاخره معامله سر نگرفت،و به خانه آمدیم.بابا معنقد بود که مسافر ندارد،یا باید خالی برگردد یا به پنج تومان-که در طاقت کسی نیست-راضی بشود،بنابراین یا خودش خواهد امد یا کسی را خواهد فرستاد-و من در حول ولا،و خداکنان که کسی را بفرستد-و نفرستاد،بعدش هم رفت...بنا شد با اولین ماشین باربی که بیاید برویم،و من اجازه یافتم در اولین ماشین باربی که جلو بیاید جلو یعنی بغل دست راننده را برای بابا رزرو کنم.به این ترتیب زمان رفتن با این ابهام معین شد.اما این لوری چه وقت می آید؟هر نسیمی که بر جاده می وزید و در پس و پیش باغ انگوری،که ابتدای زاویه ی بیروح جاده بود،غباری بر می انگیخت پیک احتمالی امید بود،و همچون بسیاری از این گونه پیک ها بی محتوا بود.اتومبیل سواری رفته بود و ورود فاصله ای را اعلام داشته بود که با هیچ چیز قابل سنجش نبود.
این روزها وضع عجیبی پیدا کرده ام.از روبه رو شدن با مادربزرگ پرهیز میکنم،چشم از نگاهش می دزدم،او می خواهد از من حرف بکشد،و من میخواهم چیی نگویم و بی خبر بروم.بابا معتقد است که باید بروم و بگویم و این چند مدت را با او بمانم-ولی من تاب گریه ها و سوز و گدازهای او را ندارم.مادربزرگ جلو در خانه نشسته است،خاله امنه،خاله فاطمه، و خاله فرشته و یکی دو زن دیگر نشسته و ایستاده دورش کرده اند.از تپه ی پهنی که روبروی خانه است دود به هوا بر میخیزد و در هوای گرگ و میش شامگاهی می دود،ته رنگ بنفشی بر فضای دشت آن سوی رودخانه خفته است،قاطرهای آتشبار که برای آب دادن به کنار رودخانه شان برده اند چون نیایشگران به صف ایستاده و گردن ها را دراز کرده اند و پوزها را در آب فروبرده اند،قاطری از دست سربازی گریخته و در محوطه واقع برحاشیه شمالی قاعه حکومتی،در حالی که گردنش را به خامی به این سو و آن سو می برد و دسته جلو در اطراف گردنش تاب می خورد،چهارنعل می رود،سربازی که در پی اوست چون لکه ای،گاه به راست و گاه به چپ می دود و دست و بال تکان می دهد،قاطرها یک یک و دو دو،پوزها را از آب در می اوردند و نفس تازه می کنند،و پس از مختصر مکثی باز به آب سجده می کنند.قاطری با سم بر آب می کوبد و آب را گل آلود می کند،پایین دستی ها یکی دو گام به پیش می گذارند،و سرانجام خود را از او تقلید میکنند...سیراب شده اند.سر گروهبان سر قاطرش را بر میگرداند،همه بر میگردند و ستون را سربازخانه را پیش میگیرد،قاط رها شده همچنان از ازادی خود سواستفاده می کند،قاطرهای خوب خورده و خوابیده،که پوستشان برق میزند،با نزدیک شدن قاطری که دسته جلوش را به اطراف تاب می دهد و به تاخت می آید بی تابی نشان می دهند،قاطر آزاد صف را دور میزند و از آن جلو میزند،و در سر پیچ ناپدید میگردد،صدای خرت خرت سم ها بیشتر میشود صف از برابر مادربزرگ و خاله ها می گذرد،گرد و خاک فرو مینشیند،سرباز پیاده،خسته و کوفته،لک لک کنان میگذرد،مادر بزرگ اه میکشد و بر غریبی و بی کسی این سربازی که اسیر هوس این قاطر چموش شده است دل می سوزد،که قاطر غریب آینده از دور پدیدار می شود.سوسوی چراغی،که بی گمان چراغ اتومبیل استفاز سر پیچ باغ انگوری در دشت می دود و گرگ تیره ی شامگاهی را که می رود بر میش دشت چیره شود پس میزند.گرگ تیره رم میکند و از یش چراغ می گریزد،گاه به راست گاه به چپ، و نور را در همواری راه به دنبال خود میکشد،گرگ تاریکی همچنان جا خالی می کند و به کنار رود عقب می نشیند،سپس انگار به گله اشاره کرده باشد گله تیرگی همه با هم بر دشت می تازند و بر میش دشت چیره می شوند-و ماشین در گودی راه ناپدید می گردد.بچه ها با دیدن نور چراغ های ماشین از خانه ها در آمده اند،ماشین باری نزدیک می شود از رودخانه می گذرد،در کنار جوی پایین خانه ی خاله فرشته مکث می کند،گرد و غبار غافلگیر می شود . با ماشین تصادف میکند و از روی سر ماشن پرت می شود و بر کوچه فرو می افتد.
بچه ها از موقعیت استفاده می کنند و سواری می گیرند.ماشین دور می شود و ناله کنان سینه بر سربالایی نرسیده به مسجد می ساید و از نظر ناپدید می شود.من نشانی از هیجان بروز نمی دهم،بروز هم داده باشم در این گرگ و میش شامگاهی چشمان مادربزرگ در وضع و حالی نیستند که آن را تشخیص دهند.معطل نمیکنم،چون ممکن است دیگری پیش دستی کند و بغل دست راننده را بگیرد و رشته ها را پنبه کند-معطل نمیکنم،خداحافظی می کنم،و می روم.اول لا طمانینه و گام های شمرده،همین که از سر پیچ اول می گذرم بنای دویدن می گذارم."لوری"در محوطه بالای مسجد جامع جلو دکانی پارک کرده است,عده ای به دور آن جمع شده اند،حمالی بالای بار طناب ها را باز می کند،نردبانی به ماشین تکیه کرده است،دو حمال پای آن ایستاده اند.سراغ راننده را می گیرم،جمعی دوره اش کردند و تعارف می کنند به خانه اش برود.جلو می روم و حاجتم را می گویم،راننده،بی اعتنا به تقاضا،دستش را با سیگار تکان میدهد و می گوید:"تا ببینم"میرزا رشید سرایدار مداخله می کند.راننده می گوید:پیش کرایه.میرزا رشید می گوید که من کیستم،و پدرم کیست.راننده می
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#62
Posted: 17 Feb 2013 13:13
گوید:اونش دیگه به من مربوط نیست-اگه نیومد؟! میرزا رشید می گوید:اگه نمی آمد که پسرش را نمی فرستاد!راننده می گوید"حالا یوقت اومدیم و نیومد،من یخه کی رو بچسبم؟"میرزا رشید می گوید:یخه ی منو.."راننده می گوید راست میگی،خیلی مطمۀنی،دست کن تو جیبت پیش کرایشو بده"
می خواهم بروم و از بابا پول بگیرم،که میرزا دست در جیبش می کند و پنج قران به راننده می دهد...کرایه پانزده قران است برای بغل دست،و یک تومان برای بالای بار،اگر باری باشد.راننده می گوید:"ها این شد حرف حساب!از حالا میتونه بشینه."بر می گردم و جریان را به بابا می گویم،بابا پنج قران میرزا رشید را می دهد برایش ببرم،و قرار بر این می شود که فردا برویم..
آن شب همه خواب و بیدار بودم:احساس عجیبی داشتم:اینهمه انتظار کشیده بودم و اینک در پایان انتظار مردد بودم،آیا واقعا شایق بودم مادربزرگ و خانه ی بابا و شهر کوچکمان را ترک کنم؟در این جایی که میرفتم چگونه بود،در آنجا چه می یافتم،با من چگونه برخورد می کردند،اهل خانه ای که بنا بود در آن بمانم چگونه بودند؟غم غربت تجربه نکرده-که مادربزرگ بر آن دل می سوخت-بر وجودم چیره شده بود،و قلبم را می فشرد.زندگی با مادربزرگ را از نظر گذراندم،مهربانی ها و اوقات تلخی هایش را مرور کردم:مهربانی هایش همه مهربانی و اوقت تلخی هایش را مهرآمیز یافتم.نامادریم را،خواهرانم را همه مهربان دیدم.اینک که که لحظه مارقت نزدیک شده بود آهنگی در لحن سخنشان و حالتی در رفتارشان می دیدم که حکایت از تاسف داشت:اخر هر مفارقتی یادآور "مفارقتی بزرگ"است.اغراق نیست اگر بگویم این اولین بار بود که قیافه ی خانه و ساکنانش را به درستی می دیدم؛ می خواستم با هر نگاه تمام حالات و حرکات و خطوط چهره ی همه را در ضمیرم ضبط کنم.
مهتاب بود. ماه بافته ی ظریف و خوشرنگ خود را بر بام خانه ها و کوچه ها انداخته بود؛ کوه در خود فرو رفته بود، تن و سر و دو شاخش از زیر پیراهن لطیف نور ماه سیاهی می زد. کوه ایستاده بود، و من و بام با ماه خلوت کرده بودیم؛ در گوش ستاره ها زمزمه می کردیم، علف های پشت بام زمزمه ی ما را می شنیدند و با وزش نسیم پچ پچ می کردند: چه می گفتیم؟ ـ نمی دانم. صدای تک سرفه های مادربزرگ این خلوت را می شکست، با هر کلنگِ سرفه ای که بر تن سکوت می زد عمق سکوت بیشتر می شد. این وقت شب چرا بیدار بود؟!
صدای خروس در هوا آواره بود: جوجه خروس ها، خروس های میانسال ـ که صدایی صاف داشتند ـ و خروس های پیر، با صدای بم و پیرانه. ها... این صدای خروس خانه ی ماموستای بالا است، که با تجوید می خوانَد: «قو-قو-لی-قو...وو!» و تو انتظار داری هر آن به زبان خروسی جمله ای به عربی بر تصنیف بیفزاید... این هم جوجه خروسی از محله ی پایین ـ که به او جواب می دهد: به لحنی گستاخ، و صدای دورگه ی مخصوص تازه بالغان ـ اما هنوز راهی نرفته که خروس ماموستای بالا در سخنش می دود، و غلط های نحوی را تذکر می دهد... ولی این یک الف بچه مگر از رو می رود! ... گور پدرت هم کردند... گذشت آن زمان...؛ دنیا گشته است، آزادی رضاشاه است... اما خروس پیر همچنان ناراحت است، از این که این جوان «بی سواد» کتاب را به آداب نمی خواند... سبحان اللله، حالا دیگر «اغلاط» مردم را نمی شود محض رضای خدا تذکر داد... «قوقولی-قوو!» قاف را چنان در ته حلق گلوله می کند که بی گمان ماچه خر ماموستای پایین را در طویله از خواب می پراند...
صبح زود با شنیدن جیک جیک گنجشکانی که در لای شاخ و برگ درخت تبریزی با هم مشاجره می کردند از خواب پریدم. زود هنگام بود، پایین رفتنم مادربزرگ را ظنین می کرد. در رختخواب نشستم و در فکر فرو رفتم ـ در حالی که به چیزی نمی اندیشیدم ـ مدتی در این حال ماندم. آفتاب برآمده بود؛ پرتوش چشم را می زد؛ نسیم ملایمی علف هایی را که بر پشت بام روئیده بود نوازش می کرد؛ از ردیف بام ها دودی رقیق با بوی خوش هیزم در هوای صبحگاهی می دوید؛ تک و توک صدای گام هایی در کوچه شنیده می شد؛ مادربزرگ مشغول جارو کردن حیاط بود، اما از سرود عزا خبری نبود. آه، از این قلب مهربان! یقیناً بو برده بود که خواهم رفت، و نمی خواست توشه ای از غم با خود ببرم. قبلاً هزار بار گفته بود: «می خوای عزیز شی، یا دور شو یا گور شو» و حالا اینطور! از نردبان پایین آمدم؛ دست و صورتم را شستم، و به ایوان رفتم. مادربزرگ کنار اجاق دیواری نشسته بود و بساط چای پهن بود. نشستم؛ هیچیک چیزی نگفتیم؛ من سرافگنده بودم و گیج وار با نان و ماست بازی می کردم؛ و او هرگاه که سر برمی داشتم نگاهش را می دزدید، وانمود می کرد که نگاهم نکرده است، در حالی که نیش نگاهش را با گوشت و پوست احساس می کردم. سرانجام طاقت نیاورد؛ به لحنی آرام و خالی از دغدغه گفت: «خوب، ایشاالله کی به سلامتی میری؟» یکّه خوردم، نگاهش کردم. متعجب وار گفتم: «کجا؟» گفت: «سقز، آخه گفتن همین روزا میری.» گفتم: «نه، فعلاً معلوم نیست. هنوز بابا تصمیم نگرفته؛ با خودم که نیست...» پیرزن انگار قبول کرد، اما علت افسرده بودنم را می جست و می خواست به هر حال بداند امروز چرا این همه زود از خواب برخاسته ام. گفت: «پس چرا این قدر ناراحتی؟ با کسی حرفت شده؟» این «کس» نامادریم بود، با بی اعتنائی گفتم: «نه، با کسی حرفم نشده.» ولی او مطمئن بود که خبری هست، یا با کسی حرفم شده، یا که مقدمات امر فراهم است. تکرار کرد: «پس چرا این قدر زود از خواب بیدار شدی، تو که هر روز تا لنگ ظهر می خوابیدی؟» گفتم: «لنگ ظهر ـ تو این آفتاب؟!» و راست هم می گفت. گفتم: «خوابم نمی بُرد پا شدم.» مادربزرگ گفت: «ای روسیاه!» یعنی که خر خودتی.
پا شدم، و راه افتادم. می دانستم که نگاه پیرزن را در پشت سر دارم، با این همه برنگشتم و همچنان آرام آرام با گام های عادی به راه خود ادامه دادم؛ همین که از چشمرس دور شدم بر سرعت گام ها افزودم و یک راست به سر وقت ماشین باری رفتم: صحیح و سالم در جای خود بود، یکی از چرخ هایش را درآورده بودند و باد می کردند؛ عده ای جمع شده بودند و در تلمبه زدن هنرنمایی می کردند، اما در این هنر کسی به پای راننده نمی رسید: حرکات منظم دست ها و رقص پاهایش دیدنی بود: پای راست را بر پدال تلمبه تکیه می داد، با حرکت دو دست تلمبه را به جلو می راند و سپس آن را به سوی خود می کشید و در جهت پایین با تمام سنگینی بدن فشار می داد و با خم کردن زانوی راست سنگینی بدن را به تمام و کمال جابجا می کرد. می گفت یک نفس صد و پنجاه تا می زند، در حالی که دیگران که تمرین نداشتند ده تا که می زدند از نفس می افتادند. یک چند این عملیات را تماشا کردم؛ از صحبت هایی که در خلال این احوال شد دریافتم که یک ساعت به ظهر حرکت می کند. به خانه آمدم؛ بابا صبحانه می خورد؛ نشستم، یکی دو دقیقه صبر کردم، نفسم که خوب جا آمد گفتم که ماشین یک ساعت به ظهر حرکت می کند. بابا گفت سپرده است که هر وقت خواست راه بیفتد خبر کنند. به نامادریم گفت چیزی برای ناهار ضمن راه تهیه کند، و کرپ دوشینی را که می خواهد برای خانم یکی از رؤسا ببرد در بغچه بگذارد. آن وقت ها چمدان و کیفی نبود؛ مسافر اگر جامه و زیر جامه ای داشت که عوض کند بغچه ای بر می داشت، اگر نه یکی دو نان و یکی دو تخم مرغ پخته در دستمالی می گذاشت و راه می افتاد. بابا پیرهن و شلوار و زیرشلوار عوض می کرد ـ برای من هم قرار بود در محل بخرد ـ بغچه ی بابا آماده بود.
نزدیک ظهر بود که میرزا رشید آمد و خبر آورد که ماشین می خواهد حرکت کند. بابا با تأنی بلند شد و لباس پوشید؛ من دو بقچه ای را که در یکی لباس بابا و در دیگری ناهارمان بود برداشتم، و هول هولکی انگار وقتی برای هیچ گونه طول و تفصیلی ندارم با نامادریم خداحافظی کردم: بوسۀ سردی بر گونه ام زد که سردیش را هنوز هم احساس می کنم. خواهرم که تنها و بی حامی می ماند ملتهب بود؛ به گردنم آویخت و لحظه ای چند در حالی که اشک در چشمانش حلقه زده بود و از ترس جرأت زیاده روی نداشت گردت و بناگوشم را بوئید و شانه ام را بوسید، و بعد چون متوجه شد که این جوشش احساس کار دستش خواهد داد مرا رها کرد و دوید که کفش های بابا و مرا جفت کند. خواهرهای دیگرم را بوسیدم، برادرم در گهواره خوابیده بود؛ نزاکت، دختر بزرگ نامادریم، ناگهان و در منتهای تعجب همه، و بیش از همه مادرش، پرید و دست در گردنم انداخت و گریه سر داد، و همچنان ماند. منقلب شدم؛ دستی به سرش کشیدم. بابا گفت:
- گریه نکن دخترم، ایشاالله عید برمی گرده و یه سوغاتی خوب هم برات میاره- گریه نکن!
من مات و مبهوت مانده بودم، دلم به شدت می زد؛ خیال می کنم رنگم هم پریده بود. بابا در عین حال که متأثر شده بود خوشحال هم بود؛ می دید که به هر حال بذر عطوفتی در مزرعۀ خانواده اش مانده که یحتمل جوانه خواهد زد و برومند خواهد شد و دشمنی ها و تنگ نظری های رایج را محدود خواهد کرد.
بابا از پیش و من از دنبال از خانه درآمدیم؛ هنوز از در بیرون نرفته بودیم که نامادریم در حالی که خواهرهای کوچکم را با ملایمت به جلو می راند به درون خانه رفت و در را بست. صدای ریزش آبی از پشت سر شنیدم، سربرگرداندم، خواهرم بود که کاسه ای آب، به نیت خوشی سفر و بازآمدن به سلامت، در پشت سر ما پاشیده بود؛ و اینک کاسه به دست، با قیافۀ افسرده ای که می کوشید به هیأت خوشحالی جلوه کند و در حالی که لبخندی بر لبان معصومش مرده بود ایستاده بود. دریایی از بی پشت و پناهی در درونش برخاسته و بر چهره اش تاخته بود، و این مرده خند، کف این امواج بی پشت و پناهی بود. آه چه دشوار است زندگی در محیطی که آدمی در آن حقی برای خود قائل است، و حقی ندارد؛ و دشوارتر از این بیگانه ماندن در میان خویشان و نزدیکان! نسبت ها معلوم است: او پدر است، این یک فرزند، آن دیگر خواهر و آن یک برادر، اما با این همه حلقه ای از زنجیر گسسته است و رابطه ها به هم خورده است. مادر، این حلقۀ رابط اصلی بین پدر و فرزند، چون رفت خیلی چیزها را با خود می برد، و مادرِ دیگر که آمد خیلی چیزها را با خود می آورد، که باز خیلی از چیزهایی را که اولی با خود نبرده از نمود می اندازد.
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#63
Posted: 17 Feb 2013 13:15
لحظه ای چند خواهرم را که همچنان با کاسۀ خالی دم در مانده بود و با قیافۀ معصوم و نگران ما را با نگاه بدرقه می کرد نگاه کردم؛ لبخند بر لب آوردم و دست تکان دادم. پس از اندک مکثی در حالی که وانمود می کردم چیزی را جا گذاشته ام برگشتم تا به او بگویم که اگر کاری داشت و چیزی خواست به مادربزرگ مراجعه کند. می دانستم که مادربزرگ دریغ نخواهد کرد. خواهرم چیزی نگفت؛ چشمانش پر از اشک بود و لبانش می لرزید. حرفم را که زدم برگشتم و بی آنکه به پشت سر بنگرم از پی بابا رفتم. بابا از سرازیری کوچه پائین رفته بود و به دم در دکان کبابی رسیده بود. به اتفاق به سوی ماشین باری به راه افتادیم.
عده ای عملۀ طرق که مسافران ماشین را تشکیل می دادند دور ماشین را گرفته بودند و در آن میان راننده سرگرم جمع آوری کرایه بود: هر کس که کرایه اش را می پرداخت سوار می شد. چون همه سوار شدند راننده به پشت ماشین رفت، و مسافران را شمرد: هفده نفر. سپس اسکناس های یک تومانی و پنج ریالی را که لای کیفش دسته کرده بود شمرد. مدتی زیر لب به محاسبه پرداخت، ظاهراً اشتباهی در کار نبود، اما با این همه الله بختکی رو به یکی از مسافران کرد و گفت:
- اوی شما، مثل این که تو پول ندادی- پیاده شو ببینم!
مسافر بیچاره قسم و آِه خورد که پول داده، و در حالی که با نگرانی با انگشت به اسکناس های لای دفترچۀ گشوده ای که هنوز در دست راننده بود اشاره می کرد گفت:
- اون دو تا اسکناس پنج هزاری نو مال منه- همین نیم ساعت پیش از میرزا رحیم گرفتم.
میرزا رحیم بقالی بود که راننده بچه ها را دم دکانش پارک کرده بود.
- میرزا رحیم مگه نه؟
میرزا رحیم صحت اظهارش را تأیید کرد. راننده باز زیر لب قدری مشغول محاصبه شد، در حالی که با قیافه ای متفکر همچنان به اسکناس ها ور می رفت. سرانجام در حالی که کیف پول را در جیب عقب شلوارش می گذاشت خطاب به مسافران به این اظهار کلی مبادرت کرد:
- خلاصه هر کی کرایه شو نداده خودش بیاره بده، واِلا کلاهمون تو هم میره، اون وقت دیگه گله ای نباشه.
یکی از مسافران گفت:
- نه آقا همه دادن؛ کسی «مرجانی» (مجانی) سوار نمی شه.
راننده گفت:
- من گفتم، بقیه اش با خودتون- من می خوام جای گله نباشه.
سپس خطاب به شاگرد راننده گفت:
- اصغر آقا، پشت ماشین و بنداز!
دویدم و پیش از آن که در را بیندازد سوار شدم و در پشت اتاق ماشین جایی برای خودم دست و پا کردم. اصغر آقا درِ پشت ماشین را انداخت، درِ سمت راست جلو را گشود، هندل را برداشت؛ بابا سوار شد، راننده در جای خود قرار گرفت، و اصغر آقا هندل زد. هندل یکی دو بار چرخید، ماشین «فرتی» کرد، اما روشن نشد. اصغر آقا خطاب به راننده گفت:
- اکبر آقا، ساسات!
اکبر آقا ساسات را کشید، و اصغر آقا هندل را با قوت چرخاند؛ ماشین تکانی خورد، و نفس عمیقی کشید، و به لرزه درآمد. اصغر آقا هندل را زیر پای بابا گذاشت و در را بست، و خطاب به دور و بری ها گفت:
- برید کنار، بچه ها برید کنار!
و پرید روی رکاب و ماشین را به راه افتاد؛ و همین که به راه افتاد تمام نگرانی و دلواپسی و اضطراب و انتظاری که تا آن لحظه وجودم را در پنجه گرفته بود برطرف شد، انگار با همین حرکت مبدأ و مقصد به هم گره خوردند؛ درست مثل اوقاتی که گله یا شکایتی از دوستی یا کسی داریم و به او دسترسی نداریم و خودخوری می کنیم، ولی همین که این گله ها و شکایت ها را روی کاغذ آوردیم و کاغذ را در صندوق پست انداختیم سبک می شویم، انگار که کاغذ را نه در صندوق پست که در جیب طرف گذاشته ایم.
در این ضمن نگاهی به دور وبر افکندم؛ از دوستان دبستانی کسی را ندیدم. چون از سرازیری کنار مسجد پائین آمدیم نگاهی به دم در خانۀ مادربزرگ انداختم، و در منتهای تعجب دیدم در این وقت روز دم در خانه نشسته است! ماشین از جلو خانۀ ما، یعنی خانۀ مادربزرگ، می گذشت. برای این که متوجه نشود کلاه کاسکتم را که مشخص بود برداشتم و قدری خم شدم و خود را لای عمله ها مخفی کردم... احساس کردم به نزدیکی خانه رسیده ایم، احساس کردم که ماشین از سرعتش کاست، صدای هیس هیس ترمزها را احساس کردم- صدا بیش و بشتر شد... و ماشین ایستاد. احساس کردم که شاگرد راننده پائین پرید، و در را گشود، صدای بابا را شنیدم که گفت:
- ابراهیم بیا پائین، بیا با مادربزرگت خداحافظی کن!
ناچار کلاهم را سرم گذاشتم، و با احساسی که آمیزه ای از شرم و دلخوری و تخفیف و خیلی چیزهای مبهم دیگر بود از دیوارۀ ماشین پائین پریدم- آخر حالا از وجود این پیرزن احساس خفت و خجلت می کردم! مادبزرگ به خلاف معمول از جا برخاسته بود؛ جلو آمد، ولی گریه نکرد و بی تابی خاصی هم بروز نداد؛ پیدا بود که بابا قبلاً آماده اش کرده بود. حالا می فهمیدم که امروز صبح آن سؤال هایی که کرد بی مقدمه نبود. خاله فرشته هم آنجا بود. بابا گفت:
- برو، برو دست مادربزرگت را ببوس، باهاش خداحافظی کن!
جلو رفتم؛ مادربزرگ بی ابراز هیچ بی تابی خاصی دست در گردنم انداخت و هر دو طرف صورتم را بوسید. خاله فرشته هم همین طور. بابا خطاب به مادربزرگ گفت:
- کمی نصیحتش کن، آنجا دیگر خانۀ مردم است، نباید بچگی بکند و دعوا و داد و بیداد راه بیندازد؛ آنجا دیگر من و تو نیستیم که هرچی می کند قبول کنیم. آنجا شهر غربت است، و دیگر تو نیستی که سرپوش رو کارهاش بگذاری و صداشان را درنیاری؛ آنجا مردم منتظرند عمل خلافی ازش سر بزند که بوق و کرنا بردارند و تو شهر جار بزنند، انچا باید هوش و حواسش به دسش باشد، و بداند که رفته درس بخواند، تا وقتی که انشاءالله به سلامت برگردد و نمره های خوبی با خودش بیاورد.
(مادربزرگ گفت: «به توفیق خدا!»)
چون بابا دیگر حرفی نزد مادربزرگ گفت:
- اینا را خودش می داند؛ حالا دیگر ماشااله بچه نیست- همه چی را خوب می فهمد؛ آنچه هم که لازم بوده تو گفتی. البته که باید درسش را بخواند، و به توفیق خدا می خواند، اگه نمی خواست بخواند این همه برای رفتن جوش نمی زد. نه، نه، ایشااله خاطرت جمع باشد، من بچه مو می شناسم، من بهت قول میدم!
صحبت مادربزرگ که به اینجا رسید اکبر آقا با صدای بلند خطاب به اصغر آقا، و به عنوان هشدار به ما، گفت:
- اصغر آقا، یه نگاه به تایرها بنداز، تو این گرما ما را وسط راه نذارن!
اصغر آقا در اجرای دستور با نوک پا به معاینۀ تایرها پرداخت و چون شش چرخ را خوب معاینه کرد اخطار دوم را داد. گفت:
- نه، میزونِ میزنن؛ اگه زودی راه بیفتیم ما را به قسمت آباد می رسونن!
بابا گفت:
- خوب، دیگه خداحافظی تو کردی، بریم!
مادربزرگ مجدداً مرا بوسید، و رفت و از پشت در بغچه ای آورد: پیرزن آخرین مرغش را سر بریده و سرخ کرده بود! هرچه گفتم که ناهار با خودمان آورده ایم قبول نکرد؛ بغچه را گرفتم؛ دستمال کوچکی را که در گوشه ای از آن قدری پلو خرد پیچیده بود در جیبم گذاشت؛ از دیوارۀ ماشین بالا رفتم و سوار شدم. ماشین به راه افتاد؛ مادربزرگ کاسۀ آبی را که پشت در آماده داشت پشت سر ما پاشید؛ و دور شدیم. مدتی به پشت سر نگریستم و دست تکان دادم. مادربزرگ همچنان ایستاده بود؛ پیدا بود که دیگر طاقتش طاق شده است، چون اکنون دست و گوشۀ لچکش را که بین چانه و چشمانش در رفت و آمد بود می دیدم- ماشین از رودخانه گذشت، و راه پردست انداز را در پیش گرفت؛ همچون سگی که دنبال گراز کرده باشد و هرگاه گراز برگردد تردید کند، او هم به هر دست اندازی که می رسید تردید می کرد و پس از اینکه بر دو دلی خود چیره می شد تکانی می خورد و تعاقب را از سر می گرفت، و هرگاه که مکث می کرد گرد و غباری که از پی اش دوان بود از او جلو می زد و ما ابتدا به جلو و بعد به عقب پرت می شدیم و در گرد و غبار گم می شدیم.
چرخ های ماشین طناب جاده را جمع می کردند و در جایی در زیر تنۀ ماشین لوله می کردند؛ تیرهای تلگراف شتابان از کنارمان می گذشتند؛ مادربزرگ را که کوچک و کوچکتر می شد می دیدم، تا سرانجام صورتِ لک کوچکی را یافت که وجودش در روسری سفیدش خلاصه شد و در غبار اندیشۀ روز گم شد و جز خیالی از او بر صفحۀ دیدم نماند. بر فراز تایه ای گندم، که شکم داده بود، کلاغی خاموش که چون یتیمی بی کس نشسته بود از خواب پرید و بال زنان سلانه سلانه دور شد؛ ارابه ای که از اسب گشوده شده و همچون مؤمنی دست به دعا بردشاته بود همجنان دعا کنان ما را بدرقه نمود. گرمای روز طاقت فرسا بود؛ کوه ها در هاله ای از دَمِ هوا با قیافه های مبهم، چون پیرمردهای سالخورده، با سیمای پرچین و چروک، به ماشین و گله هایی که از پیش آن فراری می شدند و سگ هایی که با سیمای خشمناک به مقابلۀ آن می شتافتند می خندیدند. گله می گریخت، سگ ها یک چند دنبال هیولا می دویدند، و چون واکنشی از او نمی دیدند دست از تعقیب می کشیدند: گاه می ایستادند و با قیافه های مراقب و گوش های تیز کرده این هیولای ناآشنایی را که به خلاف تصورشان و به خلاف ظاهرش که همه عز و تیز بود بر گله نتاخته بود با نگاه بدرقه می کردند. تنی چند که پیدا بود ذهنشان در تشخیص اصل و نسبش راه به جایی نبرده است سر فرو می افکندند و با قیافه ای متفکر و دُم آویخته دنبال گله را می گرفتند و پی کار خود می رفتند. روستاییانی که با الاغ هاشان به شهر می رفتند یا از شهر بازمی گشتند با نزدیک شدن هیولا و ماق کشیدنش یکه می خوردند، و سراسیمه می دویدند: الاغ های بینوا را که در زیر بار کمر خم کرده بودند هُل می دادند، و الاغ هایی را که خود را باخته بودند به یاری چوبدست یا چوب سیگار بلندی که به پرِ شالشان زده بودند از سر راه دور می کردند. گاهی الاغی اگر رمقی داشت می رمید، و دهقان، خشمناک به زمین و زمان ناسزا می گفت، و کوه ها می خندیدند و دندان های بلندشان را نشان می دادند و جویبارها چون دختران نوبالغ خنده های نقلی ریز و شادمانه می کردند و از بس می خندیدند که سیل اشک از دیدگان جاری می ساختند- و ما خوش بودیم!
راه از گلوگاه دره ای که ده بابا در سمت راست آن بود می گذشت، و پس از طی اندک مسافتی به تنۀ کوه می رسید. اینک راهِ پرپیچ و خم که چون اژدهایی زرد بر تنۀ کوه خفته بود در پیش چشم نمایان بود: گویی پس از بلع شکار برای هضم آن خود را به تنۀ کوه پیچیده بود و پیچ و تاب های تنه اش ناشی از پاره های تن هیولایی
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#64
Posted: 17 Feb 2013 13:19
بود که بلعیده بود- و هیولای ماشین، چون توسن دلاوری که به جنگ اژدها رفته و ناچار از اطاعت سوار باشد و در عین حال احساس ترسی مبهم و فشار آور کند بیمناک از واکنش اژدها در زیر رکاب سوار می لرزید و می غرید و با گام های مردد به پیش می رفت- و کوه همچنان می خندید، و جویبار خندۀ نقلی سر می داد، و درختان دست تکان می دادند، و مسافران با فرستادن صلوات هیولای ماشین را برمی انگیختند و دلاور از سیخانک دنده و رکاب گاز یاری می جست، و هیولا همچنان با تردید گام برمی داشت، تا سرانجام به انحنای اول شکم اژدها رسید و نفسش برید. پیاده شدیم و بارش را سبک کردیم؛ ماشین خیز برداشت اما از ترس پس پس رفت؛ برای اینکه نلغزد و موجب خندۀ بیشتر کوه و مایۀ تمسخر جویبار نگردد کمک راننده «کُند» را گذاشت؛ راننده هی بر او زد، و سرانجام از پیچ گذشت. پیچ های دوم و سوم را هم به هر جان کندنی بود پیمود و سپس در حالی که از رمق افتاده بود برای رفع خستگی در زیر درخت گردوی تناورِ مقابلِ قهوه خانۀ گردنه ایستاد- اژدها همچنان خواب بود و جنب نمی خورد...
در زیر درخت گردو، کنار جوی کوچک کوهستانی نشستیم... جوی نیز شاد بود، می رفت و با حرکت سر با ما و سنگریزه ها حال و احوال می کرد، و خنده کنان می گذشت، اما چون به قلوه سنگ ها می رسید دست در گردنشان انداخت و با آنها روبوسی می کرد، و با خنده های نقلی، به راه خود ادامه می داد...
پول چای همه را، که جمعاً از یک تومان تجاوز نمی کرد، بابا داد: عمله ها با اعجاب بابا را نگاه می کردند، و با صدایی که به گوش می رسید به عمر و عزتش دعا می کردند. حالا دیگر راه باز می کنند، و کوچه می دهند که سوار شوم، و پیشنهاد می کنند که برای این که خسته نشوم بغچه ها را آنها بردارند. راه می افتیم؛ به گردنه که می رسیم عبوراً نگاهی به پشت سر و به شهر کوچکمان می افکنم که ساختمان هایش همچون مشتی گاو و گوسفند در دشت خفته و سر به هم آورده اند، و با آن بدورد می کنم. به منزل دوم می رسیم و ناهار می خوریم: مرغی را که مادربزرگ پخته است به راننده و شاگردش می دهیم، و جوجه ای را که نامادری پخته است خودمان می خوریم؛ به یکی دو عمله که نزدیک اند تعارف می کنیم می گویند «نان» خورده اند. «خدا سایۀ شما را از سر ما کم نکند- آقا می داند.» آقا منم. راست می گویند، در همان بالای ماشین هر کس بغچۀ خود را گشوده و تکه نان خشکش را دندان زده بود.
معمولاً مسافران زودتر ناهار و چایشان را می خورند و آماده می شوند تا راننده از سرِ لطف از جای خود بجنبد و از سرِ بزرگواری پشت فرمان جای بگیرد. این بار قضیه به عکس بود، این بار رانندۀ حقیقی بابا بود و رانندۀ بدلی که نمک گیر شده بود آماده بود و آمده بود و می گفت اگر اجازه بفرمایند برای این که به دیروقت نیفتیم حرکت کنیم. بابا اجازه فرمود، و باز عمه های بینوا به عمر و عزتش دعا کردند و در هاله ای از احترام و تشخص به راه افتادیم.
در قهوه خانۀ نزدیک شهر هم توقفی کردیم و سر و صورتی صفا دادیم و برای ورود به شهر آماده شدیم. اینک که به مقصد نزدیک بودیم احساسی از پریشانی یا پشیمانی یا ترس یا هیبت با همۀ آن احساساتی که با جاهای ناشناخته پیوند دارند وجودم را در پنجه گرفت.
خورشید آشفته مو، و هراسان، چون دخترکی که بی اجازه صحنۀ وحشتناکی را نظاره کند بر پنجۀ پا بلند شده بود و چانه را بر لبۀ کوه تکیه داده بود، و هراسان، با چشمانی نگران، به شهر می نگریست که سواد شهر از دور پیدا شد: شهری دراز، خفته چون نهنگی باد کرده، سر به پای کوه نهاده، در کنار رودخانه ای: عیناً صوفی رسول رعیت بابا، آنگاه که خسته از کار در کنار جوی ده می خوابید: چارق های کت و کلفتش را زیر سر می نهاد و انحنایی به کمر می داد و دو زانو را تا کرده جلو می داد: به هنگامی که کوچک بودم، او را به این قیافه می دیدم.
نمی دانم انتظار چه چیز را می کشیدم، ولی از این که اطراف شهر کشتزار بود دمغ شدم: یعنی چه... پس با شهر ما چه فرقی داشت!
رود هنوز جای جای پر آب بود. در تُنُکاب های آن لک لک ها، اینجا و آنجا سرگرم شکار بودند، لک لکی پاچۀ شلوار را تا کشالۀ ران بالا زده بود و با تأنی، و با قیافۀ متفکر در آب راه می رفت؛ سر را به جلو متمایل کرده بود و حواشی عبای سیاه و سفیدش را به عقب رانده بود- به ملاحسن شبیه بود: او هم هرگاه به مسأله ای فقهی می اندیشید یا برای درست کردن طلافی در جستجوی «قیل» ضعیفی ذهن خود را می کاوید با سری فرو افتاده در حیاط مسجد جلو نرده های ایوان آهسته و آرام و گاه حتی تند قدم می زد- چه کند حق هم دارد: کارهایی که به او رجوع می کنند کارهای ساده ای نیستند. یارو است که زنش را طلاق داده سر یک من کَک، آن هم یک من پنج کیلویی: یعنی زن باید برود پنج کیلو کَک بگیرد تا بتواند شوهر کند. و این شدنی نیست. مگر کَک همین طور می ایستد که تو او را بگیری و در کیسه کنی؟ یک ارتش کامل باید بسیج کنی. باید برای این مشکل «قیلی: یافت. اگر قیل پیدا نشود باید مغز ناقابلش را بکار بیندازد و مثلاً به شوهر تکلیف کند که بالای پشت بام برود و عرعر کند تا به او بگوید که خر است و چون خر است طلاقش نمی افتد.
از طرف دیگر فلان خان است که به حج رفته و قفل خانۀ کعبه را گرفته است و دیگر نمی تواند دست به ورق قمار بزند و بازی کند- و این مشکلی است که حل آن در هیچ قاموسی نیست. اما ملاحسن با تأمل بسیار در حیاط مسجد راه می رود و باریکۀ حیاط را مثل ما که تاریخ و جغرافیا حفظ می کردیم می کوبد، و با ترکیب عناصر مختلفی از مجموع دوازده علمش قیل معقولی فراهم می کند و مشکل را به صورتی که خان را خوش بیاید و خدا را هم بد نیاید حل می کند: حال که نباید به ورق دست بزند، دست نزند؛ با پاره چوبی، مثلاً با چوب سیگار بلندش، ورق ها را برگرداند؛ بعد، پسرش را در کنار خود بنشاند و خود به وکالت از او بازی کند! و حالا حاجی خان است که می نشیند کنار دست پسرش، یا در واقع محمود پسرش را در کنار دست خود نشانده است، و در حالی که دست به سبیل های پرپشتش می کشد به وکالت از او خطاب به اوستا که ورق کشیده است می گوید:
- محمود عرض می کند، چار خال ده تومان!
و با چوب سیگار بلندش ورق ها را، با حرکتی تشنجی، انگار چوب را زیر تنۀ ماری داده باشد، برمی گرداند- چون آخر حالا نمی تواند مثل سابق با ورق ها در کف دست لاس بزند، و از کنار و بالا و پائین با خال ها عیش کند- و ذوق کنان می گوید:
- محمود عرض می کند، چار خال بیست تومان!
و یا اگر باخته است با دمغی می گوید:
- محمود می گوید، بر پدر شانس لعنت!
و بسته به مورد کلی از گشایندۀ مشکل ممنون یا مکدر است.
در این گونه موارد، یعنی در این قدم زدن ها، انگار زمین لوحۀ ذهنش باشد، گاه خم می شد و چیزی از زمین برمی داشت. خیال می کردی حل مسألۀ فقهی با «قیل» مورد نظر را یافته است، اما نه اشتباه می کردی: تار نخ یا تکه نان خشکی بود، که برمی داشت و در کنار نرده می گذاشت تا برکت خدا ضایع نشود. می گفت- من از دهن خودش شنیدم- می گفت برکت خدا یعنی این که خدای تبارک و تعالی به تو سلامتی داده که کار کنی و بیل بزنی و این تکه نان را از دل زمین دربیاوری، که من و تو و امثال ما بخورند، و ضایع کردنش کفران نعمت است و خود او هرگز مرتکب چنین عمل شنیعی نمی شود... به هر حال او هم در جستجوی شکار خود بود و پیِ ماهیِ شعیف خود می گشت. در این هیر و ویر مسافر جوانی درد خود را مرور می کرد و با سوز و گداز می خواند: «سجل بیست و سه دَمبَن بوورمه ..... لیم به جی ماوه دوچاوی نرمه» (که بیست و سه ساله است و برای نظام اجباری به ارومیه اش می برند و دو چشم نرمینه را ناگزیر باید در پشت سر بگذارد و برود). و به التماس از نرمینه می خواست که حالا که به این سفر بی بازگشت می رود لطفی بکند و بوسه ای به عنوان توشۀ راه به او بدهد. مسافر دیگری فارغ از این مسافر و در آهنگ و مایۀ دیگری می خواند «بنوسن له بان سنگی مزارم ..... شهیدی عشقم مکَنَ آزارم» (بر سنگ مزارش بنویسید که شهید عشق است آزارش ندهند)- چه توقع بیجایی! مترسک جالیزی دست ها را به اطراف گشوده بود و با شبکلاهش، چون دراویش قادری، با وزش باد در رقص بود. چندین گل آفتاب گردان عدسی های چهرۀ خود را بر پیکرش متمرکز کرده بودند و تند تند از او عکس می گرتفند؛ چند گنجشکی بر کلۀ چند گل دیگر نشسته بودند و تند تند سرشان را می جوریدند، و گل های آفتاب گردان انگار از خوشحالی کله ها را به این سو و آن سو خم می کردند.
شمع اتاق خواب خورشید روشن شده بود و شعلۀ بیرنگ آن بر کوه افتاده بود که از جاشیۀ «لطیف آوا» به شهر سرازیر شدیم. نسیم خنکی می وزید؛ اینک که خورشید به بستر رفته بود شب فرصت را غنیمت شمرده بود و عقبداران گرمای روز را می راند. از آن سوی کوه خورشید با حالتی دردناک، انگار از فراق معشوق آه می کشید؛ تَفِ آهش بر سینه و تن کوه می خورد و چون خنک می شد به دامن دشت و بر سر شهر می ریخت؛ بته ها و درختان آن سوی رود با او همدردی می کردند و سر تکان می دادند و می لرزیدند. رنگ ها هنوز مشخص بودند؛ در تنها خیابان شهر که بر حاشیۀ شهر و کنار رود امتداد یافته بود عابری چند به چشم می خوردند که همچون عابران شهر کوچک ما، فارغ از شادی و دور از هر مقصدی، با قیافه های مچاله شده راه می رفتند- تسبیح به دست، و بی تسبیح. هوا هنوز تاریک نشده بود؛ خطوط سیمای عابران مشخص بود، سبیل و بینی آنها بر جای خود، و برجستگی بینی هنوز مشهود بود؛ اشیاء هنوز درهم نگداخته بودند. خیابان چون بازویی نیمی از شهر را از جنوب دربرمی گرفت؛ از غرب و شرق؛ شهر را با انحنائی در میان می گرفت، و چون به محاذات پل می رسید متوجه شمال می شد و به گاراژ می رسید- و پایان می پذیرفت. خانه ای که ما در آن فرود می آمدیم نرسیده به این انحنا و مشرف بر باغچه های کوچک سبزیکاری سیرابِ از گنداب خانه ها و خیابان و بالاخره رودخانه و «قوپی» های فرانسوی (بیشه یا مزرعۀ محصور از درخت) آن بود. نرسیده به این انحنا چند جا از دیوارۀ حاشیۀ رودخانه را که برای حفاظت شهر از طغیان آب در بهاران تعبیه شده بود بریده و پله هایی ساخته بودند که تا کف رود امتداد می یافتند شهر از طغیان آب در بهاران تعبیه شده بود بریده و پله هایی ساخته بودند که تا کف رود امتداد می یافتند و برای کشیدن آب از رود از آنها استفاده می شد: آب آشامیدنی شهر بیشتر از رودخانه تأمین می شد. زنان و دختران آخرین دیدارشان را از رودخانه کرده بودند و با کوزه هایی که بر شانه داشتند تک تک و دو دو و سه سه به خانه هاشان بازمی گشتند؛ چند جوان در حوالی پله ها پاس می دادند و هرگاه که دخترها می گذشتند زیر لب چیزهایی می گفتند، و دختر بی آنکه سر بردارد از گوشۀ چشم، از کنار کوزه ای که بر شانه داشت نگاهی به ملاطفت یا به مخاصمت متوجه او می ساخت، و هنوز قدمی چند بیش نرفته بود که خندهای نقلی سر می داد و دست را جلو دهن می گرفت؛ با لرزش بدن و سینه های جوانش کوزه پیش و پس می رفت و انگار از سر همدردی با جوان قطره اشکی بر سینه اش می افشاند. دختر کوزه را زمین می گذاشت؛ مصاحبش نیز، و هر دو کرکر می خندیدند، و جوان که به شیوۀ جوانان آن روزگار تسبیح می گرداند از دور دید می زد- شاید هم آرزو می کرد که ای کاش خود کوزه بود و به قول آواز معروف «یار به چشمه اش می برد و با نرمۀ رانش تماس می یافت.» راستی جای مادربزرگ خالی! در این احوال بود که ماشین ایستاد و بابا پیاده شد، و به سوی خانۀ آقای منطقی به راه افتاد، و من با بغچۀ معروف به دنبالش.
خانه آقای منطقی سه طبقه بود، و این اولین خانۀ سه طبقه ای بود که من می دیدم؛ و عجب آن که آن طور که بعدها شنیدم هر طبقه اش مال شخص بخصوصی بود- و این عجیب بود که همۀ خانه مال یک نفر نباشد. در باز بود، و آقای منطقی در بالکن نشسته بود. وقتی ما را دید آمد دم پلکان- پلکان پاگرد نداشت و مستقیماً به اتاق می پیوست- و به لحنی که هیچ گرمی و اشتیاقی از آن نمی تراوید گفت:
- بفرمائید بالا.
از آن بالا دیده بود که از سوغات و این جور چیزها خبری نیست. رفتیم و در بالکن نشستیم. چیزی که علی العجاله ذهنم را به خود مشغول داشته بود، چراغ برق بود. نگاهی به آن تکه از خیابان که در چشم رس بود افکندم، چیز جالب توجهی ندیدم؛ نگاهم را از خیابان برگرفتم و به بالکن باز آوردم؛ آنجا هم چیزی ندیدم. چون نمی خواستم خود را از تنگ و تا بیندازم نشان نمی دادم که کنجکاوی می کنم؛ زیر زیرکی نگاهی به درون اتاق، آنجا که آمنه خانم زن آقای منطقی، پای سماور نشسته بود و مادرانه به رویم لبخند می زد افکندم و باز چیزی ندیدم، جز دگمه ای شیشه ای- دگمه ای گرد و بزرگ- که از سقف آویخته بود. آقای منطقی متوجه شد و گفت:
- می دانم دنبال چه می گردی، هنوز زوده، عجله نکن!
ساعتش را از جیب بالای کتش که به زنجیری آویخته بود درآورد و افزود:
- هنوز یک خرده مانده.
من سر به زیر افکندم؛ بابا لبخند زد، و آقای منطقی به لحن و قیافۀ چرچی هایی که گوسفند خرید و فروش می کنند و با تعریف از دنبه و پشت مازه اش می خواهند آن را به مشتری قالب کنند گفت:
- حالا هنوز بیشتر از نیمی از شهر را ندیده ای- تازه این را هم از دور دیده ای- آنقدر که از این طرف پیداست. همان قدر هم، بلکه بیشتر، آن طرف است.
درست هم می گفت؛ چون ستیغی که قلعه ای فئودالی بر آن بود شهر را به دو بخش تقسیم کرده بود که تنها یک بخش آن از جاده ای که به شهر کوچک ما می پیوست پیدا بود.
- ... فردا اگر عمری باشد شهر را می بینی.
پایان قسمت ۸
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#65
Posted: 28 Feb 2013 11:41
قسمت ۹
بابا گفت:
- بله، ولی فردا کمی کار داریم؛ مثل این که کمی دیر کرده ایم...
آقای منطقی گفت:
- خیره ایشااله، چه کار دارید؟
بابا گفت:
- عرض کردم کمی دیر کرده ایم؛ لباس ندارد؛ باید براش بخریم، و بعد هم اسمش را بنویسیم؛ و وقت هم نیست، چون پس فردا مدارک باز می شوند. راستی اینجا لباس حاضری نیست؟
آقای منطقی گفت:
- لباس حاضری می خواد چکار، خیاط هست که یک روزه می دهد- پنج قران بیشتر بدهی دو ساعته می دهد.
بابا گفت:
- حالا ببینیم؛ ولی دلم می خواد روز اول با رفقاش سر کلاس باشد. فردا خیلی کار داریم؛ وضع لباسش را که روبراه کردیم باید ورقۀ صحیّه براش بگیریم، بعد هم اسم نویسی.
بعد رو کرد به من و گفت:
- سجلل و جوازت را با خودت آوردی؟
گفتم:
- بله.
آقای منطقی گفت:
- اینها سر و تهش کار یک ساعت است؛ مایه اش یک تومن پول است؛ فردا یک تومن می گذاری توی پاکت برای رئیس بهداری؛ ورقه را که گرفتیم آقای طلایی را که با رئیس دبیرستان آشنا است ازش خواهش می کنیم باهاتان بیاد مدرسه و کار را تمام می کنیم.
آمنه خانم از آقای منطقی پرسید:
- مگه میرزا فرج برگشته؟
بابا گفت:
- آقای طلایی همان میرزا فرج بزّازه؟
آقای منطقی گفت:
- هو- خیلی وقته!
و بعد:
- بله؛ آمنه هنوز زورش میاد متمدن بشه.
(آمنه خانم و آقای منطقی همشهری ما بودند).
- دیگه گذشت میرزا فرج الله، میرزا فتح الله و حاجی سلیم و حاجی رسول و سید حسین. آقای طلایی چه عیبی دارد، خیلی هم قشنگ تر است. حتماً باید فارس یا ترک باشد که بگیم آقای طلایی یا مینایی یا رجایی؟ هیهات، خودی همیشه پیش خودی بی ارج و قربه! همین آقای طلایی اگر فارس یا ترک بود مردم جلوش دولا راست می شدند، ولی چون خودی است سلامی هم اگر بهش بکنند از روی لاعلاجی است.
در این حیص و بیص بود که صدای تاپ تاپی، ابتدا آهسته و با فواصل زیاد، و سپس بلند و با فواصل کوتاه در سرتاسر محل پیچید:
- چَه، چَه، چه!
آقای منطقی به لحنی مالکانه گفت:
- کارخانۀ برقه، حالا دیگه رچاغ ها روشن میشن.
چند دقیقه ای نگذشته بود که چراغ های خیابان روشن شدند، اما جایی از خانه روشن نشد، و من از این بابت کلی ناراحت بودم: آخر گفته بودند که با یک پیچ همۀ چراغ های شهر روشن می شوند- این چه جوری است!
اما این حالت لحظاتی بیش نپایید و چراغ خانۀ ما هم روشن شد: ابتدا آرام، و بعد با نیروی بیشتر. آقای منطقی در حالی که نیم نگاهی به بابا داشت خطاب به من گفت:
- نورش خیلی زیاده، پاشو فتیله اش را یک کمی بکش پایین!
نگاه بابا کردم، بابا انگار متوجه صحبت آقای منطقی نشده باشد سر به زیر افکنده بود و به قوطی سیگارش ور می رفت. من مردد نگاه آقای منطقی کردم، و در هر حال برخاستم. آخر این فتیله نداشت. آقای منطقی گفت:
- همان کلیدی را که به دیواره بکش پایین، فتیله خودش پایین میاد.
به سوی کلید رفتم. آمنه خانم لبخند می زد، دستم را به سوی کلید دراز کردم و به آقای منطقی گفتم:
- آقا، اینو فرمودید؟
گفت:
- بله، همون را بکش پایین، درست میشه- ولی آرام.
زبانۀ کلید را به آرامی «پایین کشیدم» کلید «تقی» صدا کرد و چراغ خاموش شد! و من سر جایم خشک شدم. آمنه خانم همچنان می خندید- بابا هم خندید؛ آقای منطقی گفت:
- خاموشش کردی؟ من گفتم بکش پایین، تو خاموشش کردی! حالا عیب نداره، می فرستیم بیان درستش کنند.
نیامده عجب گرفتاری برای صاحبخانه درست کردیم!
آمنه خانم گفت:
- پسرم ناراحت نشو، سر به سرت می ذارن؛ همان را بزن بالا درست میشه.
با تردید نگاه آقای منطقی کردم. گفت:
- خوب، حالا بزنش بالا، شاید هم درست شد.
زبانه را بالا زدم و اتاق غرق نور شد! در حالی که تا بناگوش سرخ شده بودم به سر جایم باز آمدم و نشستم و سر فرو افکندم.
آقای منطقی به این مناسبت داستانی از یکی از همشهری های روستایی ما تعریف کرد. گفت همشهری مهمان چپقش را چاق کرده و بعد چون گلۀ آتش مس خواسته، و گلۀ آتش نبوده به توصیۀ او دست برده که لامپ را باز کند و برای گیراندن چپق آن را روی حقۀ آن بگذارد، و تصادفاً چون حاشیۀ چینی را درست نگرفته برق او را پرت کرده، و چون علت را جویا شده و به او گفته اند که رضا شاه از چپق خوشش نمی آید آن شب دیگر چپق نکشیده و صبح زود گذاشته و رفته!...
آقای منطقی صبح زود به کاروانسرا رفته و گفته بود که ما هم صبحانه که خوردیم بروی مو کارها را سر و صورت بدهیم. رفتیم. شهر به خلاف شهر کوچک ما همه پستی و بلندی و نشیب و فراز بود. بچه ها در کوچه ها «شلاق» بازی می کردند، و این بازی برای من تازگی داشت: فرفره ای را بین دو انگشت شست و میانه می گرفتند و دو انگشت را انگار بشکن بزنند بر هم می سراندند و فرفره را روی زمین رها می کردند همین که می چرخید شلاق را با زاویۀ معینی بر پیکرش فرود می آوردند و فرفره دور برمی داشت، و چون از دور می افتاد همین کار تکرار می شد. این کار ساعت ها و ساعت ها ادامه می یافت. «شلاق» ضمناً یک مسابقه بود: بچه ها دو دو و سه سه شلاق بازی می کردند و برای ابراز هنرنمایی خود صبر می کردند تا فرفره به آخرین دور خود می رسید، آنگاه مهارت خود را می نمودند و از شلاق استفاده می کردند، اما گاه می شد که دیگر کار از کار گذشته بود و فرفره دیگر جان نمی گرفت...
حالا هم هر وقت به یاد این بازی می افتم بی اختیار به نظام سرمایه فکر می کنم. با مقداری سرمایه فرفرۀ کسب را به چرخش درمی آوری، بعد شلاق است که با زاویۀ معین، دور و گردش متداوم آن را تأمین می کند؛ و فرفره است که باید مدام بگردد وگرنه شلاق می خورد، و اگر خواسته باشی دل به اغوای تفنن بدهی و آنقدر صبر کنی که مایۀ دور فرفره به انتها برسد ورشکسته ای- آن هم در این عرصه که رقبای شلاق به دست چهارچشمی مراقب فرفره های خود هستند و آنی آنها را از نظر دور نمی دارند: غفلت موجب پشیمانی است. بعد، فرفره باید نوکش تیز و تسمۀ شلاق باید نم آلوده باشد: نوک فرفره که کُند شد خوب نمی چرخد و نیرو بیشتر می برد؛ باید به موقع نوکش را تیز کنی: عیناً فرفرۀ کسب، و تاب شلاق هم عیناً همان؛ هر چند گاه باید تسمه را به دهن بکشی و آن را نم بزنی. در این بازی، و بازی سرمایه، این شهر از شهر کوچک ما جلو بود.
همچنان که می گذشتیم بچه ها با کنجکاوی به منِ تازه وارد می نگریستند و گاه دهن کجی می کردند و نیشتک می زدند، و حتی خط و نشان می کشیدند- بی جهت و بی هیچ سابقۀ دشمنی! ضمن راه از نظارۀ شگفتی های خلقت غافل نبودم. خانۀ اشرفی، با آن ایوان بلند و ستون دارش از عجایب خلقت بود: می گفتند هر وقت امیر لشکر غرب به شهر می آید در اینجا از او پذیرایی می شود- به حساب کی؟ خوب، معلوم است: حضورش مایۀ افتخار صاحب خانه است؛ سر و مال و فرزند صاحب خانه فدای اعلیحضرت!- و لذا بی حساب، حتی با قدری سود. چون بعدها می توانی برای اشخاصی که بی خود و با خود به تور حضرت اشرف می خورند وساطت کنی، و چیزی بگیری، و چیزی بدهی، و چیزی ندهی- و خیلی هم ممنون! و بعد مسجد دو مناره: دو منار، آن هم دو منار درست و حسابی، با دو مؤذن و دو کلاهک، هر یک با یک آشیان لک لک. این دیگر واقعاً از عجایب بودک یک منار و نیم از شهر ما جلو بود. مسجد جامع شهر ما- تازه این مسجد جامع هم نبود- یک منار خرابه داشت. منارش در جنگ بین الملل اول، که روس ها آمده بودند خراب
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#66
Posted: 28 Feb 2013 11:48
شده بود. پدربزرگ می گفت جهودها خرابش کرده اند، و خودش شالوم بی دین را دیده که چون دیوانه ها با کلنگ به جان منارۀ خانۀ خدا افتاده بود. آی می زد، این سگ مصب! بله، آن وقت ها دور دورِ آنها بود. روس ها پشت سرشان بودند. این حرف پدربزرگ بود، و این را بیشتر مواقعی تکرار می کرد که جهود خرده کالا فروش بینوایی را که برای فروش چند قالب صابون و تعدادی سوزن و سنجاق به دهات رفته بود کشته بودند و سرمایه اش را که سر و ته آن از سه چهار تومان تجاوز نمی کرد برده بودند- که حقش بود، مگر نه این که شالوم بی دین منار خانۀ خدا را خراب کرده بود! و بعد مادربزرگ بود که می گفت:
- حالا هم اینطور نبین؛ حالا هم دور دورِ پولدارهای اینها است. چه وقت دیدی دور دور آدم پولدار نباشد؟
مثل این که او هم زیاد پرت نمی گفت، به قول او آدم پولدار جهودش هم مسلمان است؛ آدم پولدار کوفت هم داشته باشد می گویند خال دارد...!
به کاروانسرا رسیدیم، که به خلاف کاروانسرای شهر کوچک ما محوطه ای وسیع بود. چند الاغ با بار هیزم، و چند زن دهاتی با دیگ های ماستی که روی سرشان گرفته بودند در محوطه پراکنده بودند؛ زن و مردی پای چند کندوی عسل و چند مرغ و خروس پابسته ای که در سبدی گذاشته بودند قوز کرده بودند. الاغ ها با قیافۀ بردبار ایستاده بودند و در محلی که بار بر آن انداخته بودند هر چند گاه دست عوض می کردند و سنگینی بار را از این شانه به آن شانه می انداختند. مرد الاغ دار فارغ از وجود الاغ ها و دور از فکر فروش هیزم با قیافه ای بهت زده و دهان باز به لَختی در کنار دکان ساعت سازی ایستاده بود و به اندرونۀ ساعت هایی که در قاب های شیشه ای کار می کردند، و خود ساعت ساز که ذره بینش را به چشم زده و با قیفاه ای درهم کشیده به ساعتی ور می رفت، خیره شده بود. یکی از الاغ ها که می نمود از هنرمندان نوع خویش است و دنیا را تنها از زاویۀ خاصی می بیند در حالی که با چشمان بی حالتش در دور دست خیره شده بود با تیغۀ قپان و دو وزنۀ خود جنسی نامرئی را وزن می کرد، و سخت مشغول بود و تیغۀ قپان بود که مدام در فراز و فرود بود. چندی که گذشت الاغ دار نگاه از ساعت ها و ساعت ساز برگرفت و چون الاغ را در این احوال دید رو ترش کرد و قایفۀ معلم اخلاق به خود گرفت، و چوبدستی را از زیر بازو بیلرون کشید و به سر وقت الاغ غربزده رفت و با چوبدست به سر و کله اش کوفت. الاغ از توزین اجناس نامرئی دست کشید و تیغۀ قپان را به سرعت غلاف کرد و به جادۀ عفاف و اخلاق رایج بازآمد... دخترکی خردسال، پابرهنه و با پیرهن شندره پندره، مرغ و خروسی پابسته و سر و ته نگهداشته است؛ منتظر مشتری است؛ از منقار مرغ زردآب می چکد. عابری، چون به او می رسد، مکث می کند، و می گوید:
- دخترم، خدا را خوش نمیاد، حیوان خدا را این طوری نگه ندار!
دختر توجه نمی کند؛ مادرش آنها را به آن صورت به دستش داده و باید همان طور نگه شان دارد. مرد عابر یکی دو قدم نرفته برمی گردد، خم می شود، مرغ و خروس را می گرد؛ دختر خودش را پس می کشد؛ عابر مرغ و خروس را به بغل دختر می دهد و می گوید:
- اَه اینطوری!
دختر مفش را بالا می کشد، لب ور می چیند؛ خروس گردن می گیرد و با چشمان زیرک و قیافۀ جدی روبرو را نگاه می کند؛ مرغ خسته است؛ منقارش را یکی دو بار می گشاید و می بندد و خود را به سینۀ دختر می فشارد، و «غری» می زند و جا خوش می کند. عابر که می رود دختر مرغ و خروس را به حال اول بازمی گرداند...
حجرۀ آقای منطقی در ضلع شرقی کاروانسرا است. همسایه اش، آقای ایازی، تاجر زنجانی، کنترانچی ارتش است. آقای محسن زاده که چند سالی از من بزرگ تر است و «میرزا» ی آقای ایازی است با دختر سیاق و چرتکه ور می رود؛ همسایۀ دیگرش میرزا جلیق است که کار معینی ندارد، و همه چیز خرید و فروش می کند؛ روبرو میرزا عبدالعظیم صباغی است، که برخلاف شهرتش بیشتر مازو معامله می کند و از سرشناسان شهر است. آقای منطقی همه فن حریف است: از گیاه تعلب گرفته تا مازو و پوست و نخود، همه چیز خرید و فروش می کند- این چیزها را ظاهراً در منزلگاه های واسط و نامرئی می فروشد، چون چیزی از هیچ قبیل در حجره اش به چشم نمی خورد- خجره که خیر، تجارتخانه؛ چون آقای منطقی در حقیقت تاجر است. و از عجایب روزگار این که آقای منطقی با جهودی به نام حاجی اسحق شریک است. شریک بودن با یک جهود برای من تازگی دارد، و حاجی بودن جهود گذشته از این که عجیب است خنده دار هم هست- مثل این است که حاجی عبدالله شهر ما جهود باشد! همچنان که بر لبۀ حجره نشسته ام این چیزها را می بینم، و می خندم. حاجی اسحق می آید، با بابا خوش و بش می کند. پیرمردی است بلند بالا، با صورت استخوانی و گونه های برآمده، و لاغر، ریشِ بلند و سفید و دو فاق، به قیافۀ تولستوی، با سرداری بلند مخصوص زعمای یهود، و سلمۀ زرد مخصوص حاجیان. عادتاً هر دو دستش را، چون خانم هایی که در فصل زمستان دست ها را در خز دستپوش پالتو می کنند، در آستین سرداری درهم می کند، و بسیار متواضع و خاکسار است. چشمانی سوسماری و هشیار دارد، که هیچ حرکتی در محوطه از نگاه تیزبین شان پنهان نمی ماند. در حاشیۀ دکان می ایستد؛ همانطور که ایستاده است با همسایه ها صحبت می کند، و در عین حال از این دیدگاه کاروانسرا را زیر نظر دارد. گردانندۀ حقیقی او است، ولی نقش بزرگ تر را آقای منطقی بازی می کند.
آقای منطقی می گوید:
- خوب حاجی، چه خبر؟
حاجی می گوید:
- ثعلب شیرینه؛ پوست، ای نه خوب نه بد؛ مازو شکسته.
آقای منطقی می گوید:
- که اینطور!
کدام طور؟ حاجی اسحق انگار در جواب به سؤالی که در ذهن من سر برداشته است می افزاید:
- دیشب از همدان خبر دادند.
و نیم نگاهی به حجرۀ آقای صباغی دارد و مترصد است: ظاهراً معامله سر نگرفته است. دو نفری که در حجرۀ آقای صباغی هستند پا می شوند؛ حاجی اسحق جیم می شود و شانه به شانۀ آنها که از حاشیۀ شمالی کاروانسرا به سوی بازار اصلی روانند راه می افتد و از فراز شانه چیزهایی می گوید؛ و لحظه ای بعد با آنها برمی گردد به حجرۀ آقای منطقی. آقای منطقی با تازه واردان که فرشندۀ گیاه ثعلب هستند خوش و بش می کند، و سفارش چای می دهد؛ ضمناً به حاجی اسحق می گوید که بی زحمت برای من فکر تهیۀ لباس باشد. حاجی اسحق انجام معامله را به آقای منطقی وامی گذارد و خود به سراغ خیاط می رود و در چشم به هم زدنی با مرد کله طاس کوته قامتی که متری پارچه ای به دور گردن و سوزنی نخ کرده به یقۀ کت دارد باز می گردد. مرد خیاط سلام می کند؛ نگاهی به من می کند و می گوید:
- برای این آقا پسر؟ بسیار خوب!
حاجی اسحق می گوید:
- ولی اوستا رحیم تا عصر می خواهیم ها! یک وقت بازی درنیاری!
و «ص» عصر و «ز» بازی را به شیوۀ سهود «ث» و «ظ» تلفظ می کند. استاد رحیم می گوید:
- امروز عصر؟ مگه چه خبره!؟
حاجی اسحق می گوید:
- آره، امروظ عثر! امروظ عثر باید حاظر باشه، اگه نمی تونی اظ حالا بگو.
و چشمکی به استاد رحیم می زند و می گوید:
- انعامت هم آقا فراموش نمی کند!
بابا چیزی نمی گوید، و خیاط اندازه نگرفته می رود؛ می گویم:
- کی برم اندازه مو بگیره؟
حاجی اسحق می گوید
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#67
Posted: 28 Feb 2013 11:58
عجب! پس لباس حاضری که می گویند همین است! بسیار خوب. پارچه را هم نمی بینم؛ معلوم است، پارچۀ کازرونی است و حاجی اسحق می داند که چه بخرد و چقدر بخرد و چقدر بخورد. بابا پول را می دهد: سه تومان برای پارچه، دو تومان برای خیاط... بعد می رویم سراغ ورقۀ صحیه. حاجی اسحق معتقد است که رفتن من ضرورتی ندارد، خودش پول را می دهد و ورقه را می آورد. آقای منطقی می گوید حالا چه عیب دارد، این هم بیاید لااقل با کوچه و خیابان آشنا بشود. راه می افتیم، از حاشیۀ شمالی کاروانسرا وارد بازار می شویم. بازار، چه بازاری! از شیر مرغ گرفته تا جان آدمیزاد- آنچه دل آرزو کند در آن هست: از کیف چرمی گرفته، تا توپ فوتبال، و خودنویس، و کمربند و کلاه و کفش جورواجور. در ضمن راه به حاجی اسحق می گویم که کفش هم می خواهم؛ حاجی مرا به کفاشی آشنایی می برد و یک جفت کفش- نمی دانم به چه قیمت- چون صحبتی دربارۀ قیمت نکرد- می خریم- همچنین یک جفت جوراب و یک کاسکت دبیرستانی؛ و با این وسایل به راهمان ادامه می دهیم. حاجی اسحق ضمن راه هم از کسب غافل نیست: در مدخل بازار، سر و گوشی آب می دهد، و شکارگاه های دورافتاده را از نظر می گذراند: میوه فروشی با مردی دهاتی که یک بار خربزه به شهر آورده است چانه می زند، حاجی اسحق وارد معامله می شود و یک قرانی روی دست میوه فروش بلند می شود و در میان اعتراض میوه فروش میوه را می خرد. می گوید:
- همین گوشه خالی کن!
پول مرد دهاتی را می دهد و او را راه می اندازد، سپس خربزه ها را تحویل میوه فروش می دهد و مبلغی که نمی دانم چقدر است می گیرد و می گوید:
- خیرش را ببینی!
و راه می افتد از محلۀ یهودی ها می گذریم، و به بهداری که در ضلع شرقی حمام «خان» واقع است می رسیم. از حیاط می گذریم، از پله هایی چند بالا می رویم، به طبقۀ همکف می رسیم- که بهداری است: طبقۀ بالای عمارت، خانۀ رئیس بهداری است. بوی دوا در فضا پیچیده است. داخل می شویم. جز پیشخدمت کسی نیست. پیشخدمت می رود، و جناب رئیس را صدا می کند؛ کلاهم را به احترام جناب رئیس برمی دارم. جناب رئیس حاجتم را می پرسد؛ حاجی اسحق معطل نمی کند و پاکت را می دهد، جناب رئیس با مشاهدۀ «کُدِ» درون پاکت بی هیچ سؤال دیگری به نیاز به ما پاسخ می هد: سجلم را می خواهد، و ورقه را می نویسد، و امضا می کند و مهر می زند- و مرخص می شویم. ضمن راه درمی یابیم که پسر حاجی اسحق، سیمنتوب، هم با من همکلاس است. خوشحال می شوم. می گوید سفارش مرا به سیمنتوب می کند. ناراحت می شوم- سفارش من به پسر یک جهود! از آن حرف ها است! ولی با این همه خوشحالم، که پیشاپیش انشایی پیدا کرده ام، و زیاد غریبی نمی کشم.
به کاروانسرا بازمی آییم. بابا رفته است، به کجا؟- معلوم نیست- برمی گردد. آقای منطقی مشغول محاسبه بود: پیدا است اشتباه حسابی در کار بوده، چون وقتی که ما رسیدیم با قیافه ای ناراحت چرتکه را برداشت و تکان داد و حساب ها را به هم ریخت، و از نو شروع به محاسبه کرد:
- شما که گوش نمی کنید! آها آها! شصت و پنج و هشت، هفتاد و سه،- این هم هفتاد، این هم سه. بیاریم پایین- این هم 120- می ماند بیست و پنج قران- این هم بیست، این هم پنج- شد 145- یک چارک ظرف، خاکه- سبحان اله!
- چی می فرمایید آقا، از جواهر هم تمیزتره، یه چارک چرا؟
آقای منطقی می گوید:
- لاحول ولا- آخه عزیزم، جانم، این میره انبار می شه، تا جور بشه و بخواهیم دو سه باری از اون را بفرستیم و آب کنیم تو این جا به جا شدن کلی اُفت می کنه... آخه ما هم اینجا نشستیم که چیزی دربیاریم- شما هم اقلاً یک کمی انصاف داشته باشین!
یکی از دهاتی ها می گوید:
- شما هم انصاف داشته باشید. خدا بخواد همین یه ساعت دیگه یا فردا ممکنه تومنی یک تومن خیر کنه.
آقای منطقی گفت:
- ولی عوضش دیدی خدا خواست تومنی یک تومن ضرر داد، آن وقت تو تفاوتش را میدی؟!
مرد دهاتی گفت:
- خوب کاسبی همینه. یک وقت خیر می کنه یک وقت ضرر می کنه.
آقای منطقی گفت:
- رحمت به شیرت؛ همۀ این حرف ها برای اینه که نه سیخ بسوزه نه کباب.
و افزود:
- بله، بابت خاکه و ظرف...
حاجی اسحق مخالف بود و می گفت گران حساب کرده، و با قیافۀ قهرآلود دور شد. آقای منطقی در بدرقه اش گفت:
- باشد- جای دوری نمیره- مشتری های خود مانند؛ بگذار ما هم یک بار مظنه را بالا گرفته باشیم.
و زیر لب انگار، پیش خود، و در واقع خطاب به مشتریان افزود:
- سگ مصب کور میشه یک مسلمان صنار سه شاهی گیرش بیاد!
این تعصب مسلمانی گری سخت به دل می نشیند و سایۀ لبخندی بر چهرۀ حضرات می گذرد. آقای صباغی و پسرش چهارچشمی حجره آقای منطقی را می پایند، ولی هر بار که آقای منطقی نگاهش را متوجهشان می کند خو را به چیزی مشغول می کنند و وانمود می کنند که توجهی به او ندارند. آقای منطقی و آقای صباغی همشهری هستند- یعنی همشهری ما- ولی چشم دیدن همدیگر را ندارند، طبق معمول همشهری ها. آقای صباغی دم و دستگاهی برای خود دارد، آقای منطقی دم و دستگاهی ندارد، ولی آنقدر غرور دارد که جای خالی هر دم و دستگاهی را پر کند. آقای منطقی از آقای صباغی خوشش نمی آید، آقای صباغی هم آقای منطقی را آدم حساب نمی کند، و ظاهراً درد این آدم حساب نکردن بسی بیش از تأثیر این خوش نیامدن است. آقای منطقی از سلام کردن به او ابا دارد: اگر به هم بربخورند سعی می کند به نحوی اعراض کند، ولی آقایان صباغی روش دیگری دارد و در این گونه مواقع برای این که او را بیشتر بسوزاند با صدای بلند می گوید:
- محمد امین، کجا؟
مخصوصاً نمی گوید «منطقی»
- چرا به ما سر نمی زنی؟- آخر شهر و همشهریی گفتند، یعنی اینقدر مشغولی!
یعنی ما که می دانیم کارت رونقی ندارد، حالا که ندارد چرا خدمت نمی رسی! و «محمد امین» در منتهای دَمَغی زیر لب چیزهایی می گوید، و همین که می گذرد «فلان فلان شدۀ شکم گندۀ دلال»ی بدرقۀ راهش می کند- آقای صباغی در معنا یکی از واسطه های بین ادارات و مردم است. اغلب پیش می آید که آقای منطقی به لج آقای صباغی جنسی را که قبلاً به آقای صباغی عرضه شده، فقط برای این که دلش را بسوزاند، به بهای بیشتری می خرد، و سودی که در این میان عایدش می شود نگاه هایی است که خود به حجرۀ آقای صباغی می کند و سری است که آقای صباغی و پسرش فرو می افکنند، و بعد غری که حاجی اسحق می زند، که معتقد است کاسبی لج و لجبازی برنمی دارد، اما آقای منطقی معتقد است که این جور کارها گاه برای حفظ حیثیت و شهرت تجارتخانه لازم است.
بابا آمد؛ مشتری ها رفتند، و آقای منطقی برخاست؛ حاجی اسحق همچنان در حاشیه ایستاده بود و انگار که
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#68
Posted: 28 Feb 2013 12:00
این جریانات ربطی به او نداشته نگهبانی می داد. همه، جز حاجی اسحق، با هم به مغازۀ آقای طلایی رفتیم: آقای طلایی بزاز بود؛ و برخلاف شهر کوچک ما با عینک و کت و شلوار. مردی بود کامل و موقر و خوش رو، و بیشتر مورد مراجعۀ خوانین اطراف، و لذا به تعبیری عمده فروش. امور مغازه را میرزا محمد، پسرش، اداره می کرد. با خوش رویی و تعارف بسیار ما را پذیرفت، و با منتهای آمادگی- و حتی امتنان- پذیرفت که با ما پیش رئیس دبیرستان بیاید. چای تعارف کرد، بابا اظهار تشکر کرد و گفت چون وقت تنگ است اگر اجازه بفرمایند اول به مدرسه بروند. آقای طلایی و بابا و من راه افتادیم، به مقصد دبیرستان؛ آقای منطقی گفت که او به خانه می رود و ناهار منتظر ما می ماند.
ضمن راه، بابا گفت:
- چیزی هم می خواهد؟
آقای طلایی گفت:
- خیر، اینجا رسم نیست به مدیر چیزی بدهند. اگر خواستید یک تومانی به دفتر می دهید، اگرنه، نه- اجباری نیست. ولی پنج قرانی به یعقوب فراش بدهید جای دوری نمی رود.
از مسجد جامع و دخانیات گذشتیم. سرایدار دخانیات به احترام بابا کلاهش را برداشت و با چشمخند و لبخند و همه چیز عرض «توقع» کرد؛ کوچۀ شیب دار را پیمودیم و به دم درِ دبیرستان رسیدیم. به خلاف انتظار من دری بود کوچک و محقر، انگار به احترام حمام تو سری خوردۀ یهودی ها و دکان محقر خاله زلیخا، که نیمی از انگورهای سبدش مگس بود تواضع کرده بود و قیافۀ حقیر به خود گرفته بود. دکان خاله زلیخا، با تمام محقر بودنش، از شگفتی های بزرگ زندگی من بود- زن و دکاندار! به قول مادربزرگ به حق حرفهای نشنیده!
دبیرستان به نسبت دبستان شهر کوچک ما محل وسیعی بود: ساختمان دبیرستان در گودی واقع شده بود: از در که می گذشتی از دو پله پایین می رفتی و وارد راهرو می شدی که ضلع غربی آن دفتر بود. این راهرو ایوانی شرقی- غربی را به دو بخش تقسیم می کرد، که با پیمودن چند پله ای از آن به حیاط می رسیدی. در وسط های ضلع غربی حیاط مدرسه حوضی بود، بر بلندی، که آب آن از ناودانی که به درون حوض می ریخت تأمین می شد. دفتر آقای رئیس در ضلع شمالی، و کلاس های دبیرستان در ضلع شرقی حیاط بود.
یعقوب فراش ورود آقای طلایی و همراهان را اعلام کرد- به درون رفتیم. آقای روشن، رئیس دبیرستان، به آقایان تعارف کرد و به من اجازۀ نشستن داد. مردی بود تنومند، سبزۀ مایل به سفید، با چشمان درشت ورغلنبیده، صورت گوشتالو و بزرگ و قد متوسط متمایل به بلند، و موی فر زده و فرقِ باز کرده، با بیشتر موها از فرق به طرف چپِ سر رانده. مردی بود با صلابت. و سر را طوری بالا می گرفت، که انگار اسپ کورس، انگار با چانه اش آدم را نگاه می کرد. آقای طلایی بابا را معرفی کرد، آقای روشن اظهار خوشوقتی کرد، و معدلم را پرسید: جواز و تصدیق صحیه را گرفت، و به یعقوب داد، و گفت ببر پیش آقای اسدی... بابا انعام یعقوب و «کارمزد» دفتر را داد- و بنا شد فردا اول وقت در مدرسه باشم.
وقتی بیرون آمدیم آقای طلایی خطاب به بابا گفت:
- کُرد است، ولی متأسفانه مرد جالبی نیست.
رئیس دبیرستان را می گفت.
بابا، با قیافۀ درهم کشیده، گفت:
- نمیشه برش دارید؟
آقای طلایی گفت:
- خیلی این در و آن در زدیم که بلندش کنیم؛ تا حالا که موفق نشده ایم. مردم همت ندارند؛ مردم اتحاد ندارند، یکی دو نفر هم کاری نمی توانند بکنند. شما اینجا را به چشم شهر خودتان نگاه نکنید- آنجا چیز دیگری است، آنجا مردم با هم متحدند؛ اینجا از یان صحبت ها نیست- مردم همکاری نمی کنند...
عجب! من بارها در شهر کوچکمان، گاه که پاسبانی کسی را زده بود از مردمی که گُله گُله- اگر جرأت می کردند- جمع می شدند و زیر لبکی نفرین می کردند شنیده بودم که می گفتند:
- مردم متحد نیستند، اگر مثل مردم سقز اتحاد داشتند مگر پاسبان، یا حتی افسرش، می توانست به تو بگوید بالای چشمت ابرو است!؟
و حالا در اینجا چیز دیگری می شنیدم. مثل اینکه از ازل مرغ همسایه غاز بوده است!
آقای طلایی در ادامۀ سخن گفت:
- بله، ضمناً جانشین، یا به قول خودشان عوض، ندارد. کشتیارشان میشی تا بیایند... سردسیر است، بعدش جای تفریح ندارد، دور از مرکز است... مردمش وحشی است... البته این را نمی گویند ولی خوب که دقت کنی، می بینی همین را می خواهند بگویند. اما وقتی آمدند دیگه با هیچ دیلم و جرثقیلی نمی شود تکانشان داد... مردکه با این هیکلش خجالت نمی کشد!
ظاهرا این حرف ها هشداری بود به من، که مواظب باشم و خود را از تأثیر سوء اعمال رئیس محفوظ بدارم.
آقای منطقی و آمنه خانم منتظر بودند؛ وقتی وارد شدیم دختری هم آنجا بود: دختر سید محمد همسایه؛- محمد هوشاری (Hawshar افشار.)- دختری رسیده و خوش بر و رو، با سینه های پر از میوۀ رسیده. چون به درون رفتیم دختر بلند شد؛ گوشۀ لچکش را جلو نیمی از صورتش گرفت و از زیر چشم نگاهی به قیافه ام انداخت، سپس چشمانش را که چون ستاره در شب سرد سوسو می زدند به زیر افکند. وای از آن چشم ها! چشمان سیاه درخشانش هر تکۀ روشنی را مشتعل می ساخت: شعلۀ چراغ، شعلۀ آتش- حتی آتش را هم برمی افروخت، و از آن بیشتر شعلۀ خورشید را- و تصادفاً اسمش هم خورشید بود- حالت نگاهش طوری بود که می گفت:
- بپا آتش زدم!
سپس در عین حال که دعوی بیگانگی می کرد نشان آشنایی بروز می داد:
- سایۀ خنده، یا چشمخند خفیفی با آن درمی آمیخت، مثل این که می خواست بگوید:
- نترس، نمی زنم- حالا که می ترسی می زنم- ولی بپا!...
بابا تا فرصت گیر آورد چهارچشمی نگاهش کرد. ولی او به خلاف دخترهای دیگر که چون با مرد روبرو می شوند نمی دانند با دست ها و لب ها و دهان خود چه کنند، بر خودش مسلط بود- هر چند زیر نگاه بابا کمی تغییر رنگ داد. لب و دهانش در قالب خود بودند، دست هایش بی جهت در اطراف بدن آواره نبودند- همه چیز به قاعده، بی هیچ پایین افتادگی، کشیدگی، یا کج و کولگی، انگار تمرین کرده باشد. با چشمانی زیرک و مطمئن از خود، که تظاهر به شرم و آزرم می کردند: آن هم از زیر، و طوری نگاه می کرد که انگار دروغی گفته باشی و او بداند که دروغ گفته ای- اینها را بعدها فهمیدم. گاه گوشۀ راست لبش پایین می افتاد، مثل این که می خواست بخندد، ولی نمی خندید. بدنش بوی بنفشه و بهار می داد، و پیراهنش صدای خش خش برگ درخت. هنگامی که دامن پیرهنش را جع می کرد و می نشست اتاق پر از پچ پچ می شد، و وقتی راه می افتاد طوری بدنش را می چرخاند که گویی دستخوش وزش نسیمی شده است، و می شد عیناً درخت. چهره اش برای من معما بود: خنده اش، حالت جدی و تمسخر و شوخی و نکته های بکرِ نگفته داشت- و شیطنت. هر لحظه منتظر بودی بگوید: «ای حقّه!» و مچت را بگیرد، و بعد خنده سر دهد، و بعد صورتش را بچسباند به شپت دستت و بگوید:
- دیدی! می دونستم!
و آنگاه ناگهان قیافۀ جدی به خود بگیرد و انگار رنجیده باشد یکهو خو درا عقب بکشد و رو ترش کند، و خندۀ چشمانش را به نگرانی بیالاید و بگوید:
- وای، عجب آدم گیجی هستم من! منو ببین که هزار درد بی درمان دارم، و همین طور بی خیال نشسته ام!
در حالی که می دانست که در همین چند حرکت تو را، احساساً، مات کرده است. خنده ای که به کنجکاوی از گوشۀ لبش سرک می کشید طوری بود که انگار داشت مثل ما بچه ها که هنگام تیله بازی، دورادور، حرکت تیله ای را می پاییدیم حرکات ذهنت را می پایید و تو منتظر بودی که یکهو دستش را از شوق به هم بکوبد و بگوید: «آها، خورد! جانمی!»- یعنی مات!
آن وقت ها البته این چیزها در دخترهای ما رسم نبود، ولی خیال می کنم این احساسات به هر حال در درون وجود داشت: چون خوب که نگاه می کنی می بینی در این جور چیزها با دو سه هزار سال پیش زیاد فرق نکرده ایم: پاشنۀ کفش ها بلند شده است، ولی رمانس ها زیاد فرق نکرده اند، آن هم در زن که خیلی دیر با طبیعت بیگانه می شود و به رسوم و سنت و... آلوده می گردد.
چون برگشت برود دامن پیرهن کریشۀ چین دارش، با آن گل های ریز- که به گل عروس شبیه بودند- دایره ای به شعاع ناف بر هوا رسم کرد، و کمرش چون دهانۀ مردنگی تاب برداشت و دو گویچۀ بخش شمالی را لرزاند- چشم بابا بر بهار خواب مشرف بر مرکز دایره بود، و چانۀ خورشید خانم انگار نوک پرگار متوجه بالا بود... دایره کامل شده بود؛ اما چشم ها نیم نگاهی به اطراف داشتند، و تمام صحنه را ضبط می کردند. به لحنی بسیار ظریف خطاب به آمنه خانم گفت:
- خوب دیگه، من با اجازۀ شما باید برم، بابا حالا میاد.
و خداحافظی کرد. به دم در که رسید آمنه خانم گفت:
- خورشید خانم، این آقا پسر تازۀ ما است؛ به آقا محمود بگو با هم رفیق شن.
و خطاب به من افزود:
- آقا محمود برادر خورشید خانم با شما هم مدرسه است؛ میگم بیاد دنبالت، با هم رفیق شین
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#69
Posted: 28 Feb 2013 12:01
و خورشید خانم رفت.
ساعت حوالی یک بعدازظهر بود. هوا گرم بود، و کلۀ من داغ، از این همه چیزهای تازه ای که دیده بودم: حاجی اسحق، ساختمان های باشکوه، شلاق، مسجد دو مناره، و خاله زلیخای دکاندار- که از همه عجیب تر بود. و بعد لک لک هایی که بی ترس از بچه ها در گوشه ای بام خانه لانه ساخته بودند؛ ظهر هنگام خسته از تلاش معاش در حالی که پاهای سرخشان را جفت کرده و موازی با کف زمین نگه داشته و سر و منقار را مستقیم جلو داده بودند می آمدند؛ بر فراز آشیان از سرعت خود می کاستند؛ چرخ ها را باز می کردند، سر را تقریباً قائم نگه می داشتند و آهسته و آرام، بر آشیانه فرود می آمدند و عبای سیاه و سفیدشان را به خود می پیچیدند و استراحت می کردند. پس از استراحت، زوج نر و ماده، به نوبت کلۀ زیبایشان را عقب می بردند و لولۀ منقارشان را متوجه هدف نامرئی در دل آسمان می ساختند و هدق را به رگبار می بستند: «تنه تنه تنه نت!» مادربزرگ می گفت حمد خدا را به جا می آورند- شاید هم درست می گفت، شاید هم این نوعی «مورس» بود.
آمنه خانم سماور را گذاشته بود و سفره را پهن کرده بود (سفره هم برای من چیز نوظهوری بود: طرف های ما خوراک را بر مجمعه می چیدند). آمنه خانم سهم غذای خود را برداشته و به گوشه ای رفته بود، و در حالی که گوشۀ «سرپوشش» (سرپوش: پوشش سر و شانه ها.) را گرفته بود مشغول بود.
آقای منطقی خطاب به پشت آمنه خانم گفت:
- امروز دماغ اون مردک را حسابی سوزاندم.
و همچنان که می خورد ماجرای قاپیدن مشتری ها را تعریف کرد و گفت حالا کجایش را دیده است، داغی به دلش بگذارد که جایش تا زنده است زق زق کند.
آمنه خانم خطاب به دیوار گفت:
- ای آقا، چطور دلت میاد؛ بالاخره هرچی باشد همشهری ما است!
آمنه خانم زنی بود بسیار آرام، سرخ رو و بلند بالا، با موی حنایی و ابروانی بور، و صورت دراز و استخوانی، و چشمان میشی کم رنگ، و حالت بسیار مادرانه و مهربان. آقای منطقی مردی بود میانه قامت، با چهرۀ استخوانی و پیشانی برجسته و چشمان میشی گود افتاده، و آروارۀ محکم، و سبیلی خوشگل که به تدریج در انتهای لب محو می شد.
بابا گفت:
- میانه تان کما فی السابق شکرآبه؟ حالا نمیشه یک جوری با هم کنار بیایید؟
آقای منطقی گفت:
- بله، ولی صحبت کنار آمدن نیست. مردکه خیال می کند پُخی است، و فکر می کند آقا شده قاسم خان و ما هم شدیم سگ قاسم خان. دیگر نمی داند، آن که فیل می خرید رفت!
آمنه خانم گفت:
- ای بابا، تو هم! کی بیچاره همچی خیال کرده!؟
آقای منطقی گفت:
- چرا، تو وارد نیستی.
لقمه را به لُپِ راست راند؛ لپ راست ورغلنبیده شد؛ همچنان که می جوید افزود:
- اونم من!
لقمه را نجویده فرو داد، و در حالی که پاره نان لقمۀ بعدی را اندازه می کرد خطاب به جمع و رو به من گفت:
- میگن روزی سگی داشت تو چمن علف می خورد؛ سگ دیگری از کنار چمن گذشت، چون این منطره را دید ایستاد- آخر ندیده بود سگ علف بخورد- ایستاد و با تعجب گفت: «اوی، تو کی هستی، چکاره ای، چرا علف می خوری؟» سگی که علف می خورد نگاهش کرد، و باد در گلو انداخت و گفت: «من؟ من سگ قاسم خان هستم!» اون یکی سگ پوزخندی زد و گفت: «سگِ حسابی، تو که علف می خوری دیگه چرا سگ قاسم خان!؟ اگر پاره استخوانی جلوت انداخته بودند باز یک چیزی، حالا که علف می خوری دیگه چرا سگ قاسم خان- حالا که علف می خوری سگ خودت باش!» حکایت ما هم همینه: ما که داریم زحمتمان را می کشیم و لقمه نانی درمیاریم دیگر چرا عتبه بوس آقا باشیم؟
و خطاب به بابا گفت:
- خلاف عرض می کنم؟
بابا گفت:
- نه، حرفی است حسابی.
آمنه خانم گفت:
- نه آقا، شما قضیه رو زیاد گنده اش می کنید! کی بیچاره گفته بیا عتبه مو ببوس؟
آقای منطقی خطاب به من گفت:
- آره پسرم، از ما گذشته، ولی تو سعی کن هیچ وقت سگ قاسم خان نباشی. اگر بخواهی سرت را بالا بگیری زیاد هم به حرف زن ها گوش نده؛ اینها را خدا از احساسات آفریده...
من هر چند آن وقت خیلی کم سن و سال بودم با این همه داستانش به راسی به دلم نشست، اگرچه گذشت روزگار و اوضاع و احوال، به هر حال این نقشی را که می گفتم از آن اجتناب می کنم به شکل دیگری بر من تحمیل کرد.
لباس را آوردند. هیچ چیزش سر جای خودش نبود: آستین ها بلند، تنها فراخ، پاچه های شلوار بلند و بسیار گشاد، جیب ها و لبه های یقه ناراست، و دوخت دهاتی وار.
«هیق!» این منم که چون بوقلمون پیر بغض کرده ام و می خواهم خفه بشوم و آب دهنم را غروت می دهم. بی هوا در فضا خیره شده ام، ظاهراً دنبال چیز مناسبی می گردم که به فلانِ... فلانِ اوستای خیاط حواله بدهم، و ظاهراً چیزی مناسب تر از سماور پیدا نمی کنم: ای این سماور داغ به فلان... مردکۀ پالان دوز!
تماشاچیان و خودِ کارگردان به به و چه چهی گفتند: نه، عیبی در کار نبود، دست شما درد نکند. آستین ها بلند است؟ اختیار دارید! آخر بنا است قد بکشم. تنه گشاد است؟ مگر بنا است همین طوری نی قلیان بمانم؟ اگر می خواهم همین طوری نی قلیان بمانم سر فرصت می روم اوستا رحیم تو می گیرد- جا زیاد دارد. جیب ها هم خیلی ناراست نیستند، یکی دو سانتیمتر بالا با پایین مسأله ای نیست. کی میگه دهاتی وار؟ تهران هم بروی همچو دوختی نمی بینی. از همدان لباس آورده بودند دیدیم. حالا کار نداریم ما بدشانسی آوردیم و خدا زده توی سرمان و همولایتی هستیم و در این خرابه به دنیا آمده ایم. ولی «شمه نفر» (Chemin de fer: راه آهن که آن روزگار مظهر سرعت بود- آن طور که می شنیدیم.) هم این طور کار نمی کند: ظهر دادیم عصر گرفتیم- خدا بدهد برکت! حالا اگر ده روز می بردم و می آوردم و امروز و فردا می کرد خوب بود؟- نه، اختیار دارید، خیلی هم بد بود. خدا امثال شما هنرمندان را از ما نگیرد. بچه است به دل نگیرید. لباس اصلاً اینطوری است: این از خصوصیات لباس نو است؛ اول بار که می پوشیبه تن نمی نشیند، دو سه بار که پوشیدی کم کم تو تن جا می افتد... و من با قیافۀ بغض کرده، عرق کرده، ایستاده ام- مثل مترسک جالیز. کتش به نیم پالتو شبیه بود، خشتک شلوار با کلی فاصله از موضع مخصوص، بین زمین و آسمان در نوسان بود و میدانگاه وسیعی برای جولان «اعضاء» فراهم کرده بود- ظاهراً انتظار این بود که اینها هم قد بکشند. ای بر پدرت لعنت، با این اتویی که زدی! یک خط اتو درست از وسط زانو، آن یکی درست از بغل زانو! مادر... پالان دوز!
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
ارسالها: 3747
#70
Posted: 28 Feb 2013 12:05
بابا گفت:
- اقلاً شلوار را درست اتو می زدی- خط هاش درست نیست.
اوستا رحیم حرفی نداشت. اول متعجب وار نگاهی به شلوار انداخت، و گفت:
- کمربندو درست سر جاش نبسته.
و جلو آمد، و قدری به کمر ور رفت. کر را درست کرد و گفت:
- آها!
پاچۀ شلوار را با حرکتی تند کشید پایین، ولی پاچه همچنان دهن کجی می کرد.
- آقا باور بفرمایید تو این دور و زمانه اصلاً به شاگرد نمی شود اعتبار کرد. کافی است زبانت بسوزد و کاری به دستش بدهی تا آبرو برای آدم باقی نگذارد- الان می روم با اجازۀ شما بیرونش می کنم- تا کی با آبروی آدم بازی کنند و آدم چیزی نگوید، و خودخوری کند! ولی اگر نقص همین است چارۀ کار آسان است: دو گله آتش و یک نَم آب.
شلوار را به خواهش او درآوردم. گفت همین الان یک تک پا می رود و از نو اتو می کند- اتویی خوشگل، مثل منقال کبک- منظورش تیزی و شقی خط اتو بود. رفت و پس از نیم ساعتی آمد. در ضمن از فرصت استفاده کرده و لنگ های شلوار را هم کوتاه کرده بود، البته با قید این که اگر قد کشیدم به او مربوط نیست- مثل این که اگر قد می کشیدم به او ارتباط می داشت! شلوار را پوشیدم، کمربندم را بست، و نگاه تحسین آمیزی به شاهکارش انداخت؛ یکی دو قدم پس پس رفت و نگاه دیگری به کل «تابلو» کرد- و پسندید. مثل پرنده ای که از درون قفس آدم را نگاه کند، گاهی سر را به این سو، و گاه سر را به آن سو می گرداند- بی آنکه چهچهی سر دهد... نه، لباس نقصی نداشت: تابلویی بود برای خودش: عین نقاشی اکسپرسیونیستی: از دور نقص نداشت نزدیک که می آمدی چاله چوله ها معلوم می شد. همه از دور پسندیده، و تعریف کردند، ولی تکلیف خشتک همچنان نامعین بود. حالا دیگر اگر شلوار را خیلی بالا می کشیدم کمر روی سینه ام می افتاد و پاچه از قوزک پا بالا می زد، و اگر کمر را به محل معمول آن منتقل می کردم نوسان خشتک از حد بدر می شد. اوستا رحیم معتقد بود که کار نقصی ندارد، نقص اگر باشد در خود من است که ریزه پیزه هستم و کار «مردم» به تنم تمود ندارد. و به هر حال انعامش را گرفت و رفت. همین که او رفت، رفتم و با حالتی نفرت زده لباس کهنه ام را آوردم- میز و صندلی نداشتیم، چون روی زمین می نشستیم اتوی شلوار می شکست. بابا متوجه شد، گفت که می خواهد بیرون برود و قدمی بزند، و می خواهد من هم با او باشم، چون ممکن است سیگاری چیزی بخواهد، که برایش بخرم. آره، سیگار- حالا خانۀ «گلدسته» شده سیگار! به من چه، با این لباسی که خریدی، من که اهلش نیستم!
برخاست، ناچار از پی اش به راه افتادم: او از جلو و من از عقب، در حاشیۀ رودخانه، مثل سربازی که تازه به خدمت احضار شده و از روی دفتر اسمش را خوانده و لباسی علی الله، کوتاه یا بلند، تنگ یا گشاد، به او داده اند. جز این که این سرباز وقتی لباس می پوشد فراموش می کند که هنگام راه رفتن دست راست را با پای چپ و دست چپ را با پای راست حرکت دهد- و من فراموش نکرده ام.
بابا برمی گردد، و می گوید آن طور که شنیده است خیال می کند خانۀ خاله گلدسته در یکی از این کوچه ها باشد- به نزدیکی دو راهی بیمارستان و ساختمان دبیرستان جدید رسیده ایم. بغضم می ترکد، و می زنم زیر گریه. بابا تعجب کنان برمی گردد:
- بارک الله! چی شده حالا!؟ ماشاالله! لابد با این روحیه درس هم می خوای بخوانی!
و من اشک می ریزم، چه اشکی- به پهنای صورت بابا. بابا می گوید:
- خجالت بکش مرد گنده؛ مردم می بینند!
ولی من مردمی نمی بینم، خیابان خلوت است. چند قدمی که می رود به لحنی دیگر، که بسیار ملایم است می گوید:
- حالا که دنیا به آخر نرسیده؛ دو سه ماه دیگر برمی گردم یک دست دیگه برات می خرم- بچه است!
هق هق کنان گفتم:
- آره، برمی گردی! دو سه ماه... دیگه- تو آن برف و سرما کجا برمی گردی!
بابا گفت:
- نه، میرم می میرم! خوب، برهم نگشتم با یک مسافر پول می فرستم میگم برات بخرند. این دیگر گریه ندارد!
و با لحنی تحکم آمیز افزود:
- چشماتو پاک کن- گفتم می خرم می خرم!
چشمانم را پاک کردم. به محاذات باغچۀ سید احمد رسیده بودیم. بابا بر پاشنۀ پا چرخید، و باز در حاشیۀ خیابان به راه افتاد، در حالی که دو سه کوچه ای را که زیر سر داشت زیر چشمی می پایید؛ من هم جهت نگاهش را تعقیب می کردم. در یکی از این کوچه ها، در اواسط کوچه، در جایی که کوچه شکم داده بود چند زن جلو در خانه ای زیر سایه نشسته بودند و گپ می زدند. چند قدمی رفتیم، و باز برگشتیم و عبوراً کوچه را دورادور از نظر گذراندیم. بابا گفت: خیال می کند همین کوچه باشد، و گفت از کوچۀ بغل دستی بروم و چون به انتهای کوچه رسیدم برگردم و وارد این کوچه بشوم و سر و گوشی آب بدهم! اگر احیاناً در میان زن ها بود سلام بکنم؛ و در صورت امکان برای شب قراری با او بگذارم. گفتم:
- قول میدی دو سه ماه بعد لباسو بخری؟
بابا خندید و گفت:
- جداً جون میدی برای دلالی! این هم نبود چون گفتم می خرم می خرم.
همان کار را هم کردم: از انتهای کوچه پیچیدم و وارد کوچۀ منظور شدم؛ در حالی که نقاب کاسکت را تا روی ابروها پایین کشیده بودم و راست مقابلم را نگاه می کردم و به ظاهر توجهی به پیش پای خود نداشتم، پایین آمدم. دورادور خال خاله گلدسته را دیدم: خوشحال شدم. پیراهن گلی قشنگ و کلیجۀ مخمل زردی به تن و روسری زرشکی نازکی به سر داشت. از آهنگ گام ها کاستم، و بی اعتنا پیش آمدم. وقتی به مقابل زن ها که در سمت راست کوچه اجتماع کرده بودند رسیدم یکهو- انگار همان وقت متوجه شده باشم- هول هولکی برگشتم و سلام کردم- از دور دیده بودم که خاله گلدسته هم مردد است، انگار شک داشت که من باشم- و گفتم:
- خاله گلدسته سلام!
- سلام- سلام!
و پا شد و دست در گردنم انداخت و مرا بوسید: چه زن بامحبتی! گردنش بوی میخک می داد. لحظه ای سرخ شد، و بعد یک دست سرخ شد. به زن ها گفت که قوم و خویشش هستم. من صحبت کنان، یکی دو قدم این طرف تر آمده و از زن ها فاصله گرفته بودم. از مادربزرگ، که با صدای بلند خاله اش می خواند، جویا شد؛ از خاله فرشته، خاله رعنا، خاله رابعه، و خاله حنیفه و سایر همسایه ها پرسید. چشمانش از شادی می درخشید. گفتم آمده ام درس بخوانم. گفت:
- نه! چه خوب!- همین طور تنهایی!
از فرصت استفاده کرد، و در فاصلۀ این اظهار تعجب ها گفتم که بابا هم آمده است؛ سر کوچه است. دستپاچه شد؛ باز سرخ شد. گفتم توی خیابان است. با صدای بلند گفت:
- این خانۀ ما است.
به خانه ای که زن ها دم درش نشسته بودند اشاره کرد. اشاره کنان گفتم:
- همین؟
گفت:
- آره، همین.
و بعد گفت که حسن آقا، شوهرش، روزها نیست و شب ها برمی گردد و شام که می خورد با رفقایش می رود عرق خوری تا کلۀ سحر.- قاعدتاً می باید اشاره را درمی یافتم، ولی درنیافتم. زیرلبکی گفتم:
- بابا می خواست ببیندت، امشب.
خاله گلدسته کرۀ چشمان زیبایش را گرداند- وای، سفیدیشان چقدر سفید و معصوم بود!- طبیعت مُهری از بکارت به او زده بود که با آن دیو لنگ و حسن آقای رفتگر زایل شدنی نبود. و چون دید زن ها چهارچشمی مراقب اند گفت:
- حالا که اینجا درس می خوانی، به ما سر بزن. لباس های زیرتم بیار اینجا، خودم برات می شورم. هر وقت کاری چیزی داشتی حسن آقا هم هست- یک وقت رودروایسی نکنی! خاله زهرا خیلی حق به گردن ما داره.
و بعد از کلی از این حرف ها فهماند که به بابا بگویم بعد از اذان عشا بیاید، ولی در نزند؛ لای در باز است، سرفه ای بکند کافی است. پس از قدری پرس و جو از وضع همسایه ها، و شهر، گفت:
- خانه را که یاد گرفتی؟
گفتم:
- آره.
گفت: خوب، کوچه راهم که بلدی- فراموشی نکنی ها! باید به ما سر بزنی، والا شکایتتو پیش خاله می کنم.
گفتم:
- خوب.
گفت:
- راستی یادم رفت بپرسم، حالا خانۀ کی هستی؟
گفتم، و بعد خداحافظی کردم- از زن ها هم خداحافظی کردم، که البته خاله گلداسته بسیار خوشش آمد- که یک همچو قوم و خویش با تربیتی دارد- و رفتم.
بابا در حاشیۀ رودخانه منتظر بود. با قیافه ای که امیدی از آن خوانده نمی شد به سویش رفتم. او هم با قیافه و لحنی بی اعتنا گفت:
- خوب؟
گفتم:
- هیچی.
گفت:
- چطور هیچی؟ پس این همه مدت آنجا چه می کردی- با آن زن ها چه می گفتی؟
زمانی که خاطره هایت از امیدهایت قوی تر شد .پیرشدنت شروع میشود
صفحه 7 از 24