»صفت بت معلق در هوا« هـــم از ره دگـــر شـــهــری آمـــد بـــه پــیــشدرو نـــغـــز بـــتــخـــانــه ز انــدازه بــیــشیــکــی بـــتـــکـــده در مـــیـــان ســـاخـــتـــهســر گـــنــبــدش بــر مــه افــروخــتـتههــــمـــه بــــوم و دیـــوار او ســــاده ســـنــگتــهــی پــاک از آرایــش و بــوی ورنـــگبـــتـــی ســـاخـــتـــه مـــاه پـــیـــکر درویبــرهــنــه نــه زرّ و نــه زیــور بــرویمـــیـــان هـــوا ایـــســـتــاده بـــلـــنــدنــه زیــرش ســتـــون و نــه زافــزار بــنــدبـــســـی پـــیـــکـــر مـــردم ومـــرغ و بـــازز گــردش مــیــان هـــوا پــرّ بــازگــــروهـــی شـــمـــن گـــرد او انـــجـــمـــنســیــه شــان تـــن و دل ســـیــه تــر ز تــنگـــرفـــتـــه هـــمـــه لــکــهــن و بــســتــه رویکـــه و مـــه زنـــخ ســـاده کـــرده ز مــویچــنــان بــُد مــر آن بـــی رهـــانرا گــمـــانکـــه هـــســـت او خــدای آمــده ز آســمــانفــرشــتــســت گــردش بـــپـــر هــر کــه هـــســتبــفــرمــانــش اســتــاده ایـــزد پــرســتکـــســـی را کـــه بـــودی بـــه چـــیـــزی هـــواچـــو زو خـــواســـتـــی کــردی ایـــزد روااز آهـــن بـــُد آن بـــت مـــعـــلـــق بــه جـــایهــمــان خـــانــه از ســنـــگ آهــن ربــایازآن بـــُد میـــان هـــوا داشـــتــهکــه ســنــگـــش هــمــی داشـــت افـــراشــتـته
»درختی که هفت گونه بارش بود« بـــه شــهـــری رســـیـــدنــد خـــرّمدگــرپُــرآرایــش و زیـــب و خـــوبی و فـــرز بــیـــرونـــش بــتــخـــانـــه ای پـــر نــگــاربــراو بـــی کــران بـــرده گـــوهر بـــه کـــارنــهــاده در ایــوانــش تــخـــتــی ز عــاجبـــتـــی در وی از زرّ بـــا طـــوق وتـــاجدرخــتــی گــشــن رســتــه در پــیـش تــخــتکـــه دادی بـــّر از هــفــت ســان آن درخــتز انــگــور و انــجـــیــر و نــارنــج و ســیــبز نـــار و تـــرنــج و بِــه دلـــفـــریـــبنــه بــاری بــدیــنـــسان بــه بــار آمــدیکـــه هــر ســال بـــارش دو بـــار آمـــدیهــر آن بــرگ کــز وی شــدی آشــکــاربـــُدی چــهـــره آن بــت بـــر و بــر نـــگـــارز شــهــر آن کــه بــیــمــار بــودی و سُــســتچـــو خـــوردی از آن مـــیـــوه گـــشـــتـی درستبــرو چــون مــهِ نـــو یـــکـــی داس بــودکــــه تــــیـــزیــــش مــــانـــنـــد المـــاس بـــودکــســـی کــاو شـــدی پـــیـــش آن بـــُت شــمــنفـــدا کـــردی از بـــهـــر او خـــویـــشـــتـــنبــن داس در نـــوک شـــاخــی درازبــبـــســـتـــی و زی خــــود کـــشــــیــدی فرازفــکــنــدیــش در حــلــق چــون خــم شــســتبـــــه یـــــک ره رهــــا کـــــردی آن گـه ز دستســرش را چــو گـــویـــی بـــرانـــداخـــتـــیچـــنـــیـــن خـــویـــشـــتــن را فـــدا ساختیهــمـــان گــاه بــودی بـــه یـــک زخــــم ســـخـــتتـــنـــش بــر زمــیـــن و ســـرش بر درختســـپـــهـــدار بــــا ویــــژگــــان ســــپـــاهبـــه دیــــدار آن خـــانــــه شــد هم ز راهبـــدیــــد آن درخــــت نـــوآیـــیـــن بـــه بـــارچـــو بــــاغــی پـــُر از گـــونــه گـــون مــیــوه دارســـرش ســـایـــه گـــســـتـــرده بـــر کـــاخ بـــربـــر از هـــفــــت گـــونـــه بـــه هـرشاخ برهـــم از کـــار آن داس بــــر خـــیـــره مـــانـــدبـــر آن بـــت بـــنـــفـــریـــد و ز آن جا براند
»شگفتی دیگر بتخانه ها« دگـــر جـــای خـــارا یـــکـــی کـــوه دیـــدبــَرکـــوه شـــهـــری پـــُر انـــبـــوه دیـــدبـــه دروازۀ شــــهـــر بـــر راه بــــرنــــشــــانــــده بـــتـــی دیـــد بـــر گـــاه بــربـــرو مـــردم شـــهـــر پـــاک انـــجـــمـــنزده حـــلـــقــــه انـــبـــوه و چـــنـــدی شـمنبـــدان اَنـــبـــه انـــدر یـــکـــی مـــرد مـــســـتبـــــه ســــنــــگـــی بـــر از دور تیغی به دستنــشـــســـتـــی گـــهـــی، گـــاه بـــر خـــاســـتــیبـــر آن بــــت بـــه مـــهــــر آفـــریــن خــواسـتیپـــس از نـــا گـــه آن تــیــغ کــش بــُد به مشتبـــــزد بــــر شـــکـــم، بـــرد بـــیـــرون ز پُـشتبــد و نــیـــک هــرچ آشـــکـــار و نـــهـــفـــتدر آن ســــال بـــد خـــواســـت یــــکــسر بگفتســـرایـــنـــده تـــا گـــاهِ شـــب هـــم چـــنـــیـنهـــمـــی بـــود ازو خـــون روان بـــر زمـــیـــناز آن پـــس بـــیـــفــتــاد بــی جــان نـــگــونبــــرو هـــــر کــــس از دیــــده بــــاریــــد خـــونهــمــی تـــیــز تــیــز آتـــشـــی ســـاخــتـــنــدمــــرآن کـــُشــــتـــه در آتـــش انـــداخـــتـــنــدبــیـــامـــد یـــکی مـــرد از آن انـــجـــمـــنکـــه ســـوزد ز مـــهـــرش هـــمـــیخویشتنشـــمـــن هـــر چـــه بـــد گـــرد آتـــش فـــرازســــتــــادنـــد بــــا نــــیــــزه هـــای درازبــه کــف طـــاس روغـــن کـــهـــان و مـــهـــانچـــو تـــنـــبـــول و فــوفـــلــش انــدر دهـــانبـــه پـــای انـــدرون مـــوزه و بـــســـتـــه رویزده گــــرد آن مـــرد صــف هـــمـــچـو کویز نـــظـــّاره بـــرخــاســـتـــه بـــانـــگ و جـــوشز بـــانـــگ دهـــل رفـــتــــه بـــر مـــه خــــروشبـــســـی پـــنـــد دادنـــد و نـــشـــنـــیـــد پـــنـــدچــــــو پــــــروانــــــه تـــــن را بــــه آتــــش فکندبـــس از بـــیـــم آن خـــواســـت کـــآرد گـــریـــززدنــــدش بـــــه نــــوک ســــنـــــان هــــای تـــــیـــزفـــشـــانـــدنـــد روغـــن بـــر او تـــا بـــه جــایســــبــــکـــتـربـــرافـــروخـــت ســـر تـــا بــه پایچــو انـــگـــشـــت گـــشـــت آتـــش و رفـــت دودبـــبـــردنـــد خـــاکـــســـتـــر هـــر دو زودبــر گــنـــگ و حـــج گـــاهــشـــان تـــاخـــتـــنــدبــــــد آن آب گــــنـــــگ انــــدر انـــداخــتندچــنـــیـــن آمـــد آیـــیـــن شـــان ازنـــخـــســتبـــُد آیـــیـــن و کـــیـــشی بــی اندام و سـُستبــه یـــزدان بـــه دیـــن و دل افـــروخـــتــنرســـد مــــرد، نــــز خـــویـــشـــتن سـوختنخـــردمـــنـــد کـــوشــــد کـــز آتـــش رهـــدنــه خـــود را بــــســـوزنــــده آتـــشخـــود ابـــلـــیــس کـــز آتـــش تـــیـــز بـــودچـــه پــاکـــیـــش بـــُد یــــا چــــه آمــدش سودگـــر آتـــش نــــمــــودی بــــدارنــــده راهنـــبـــودی بـــه دوزخ درش جـــایـــگـــاهبــــه شـــهـــــری دگـــــر دیـــــد بــــتـــــخـــانه ایشـــمـــن مـــرورا هـــر چـــه فـــرزانـــه ایبــــدودر بــــُتــــی از خـــــمـــــآهــــنــــش تـــنز بـــُســـدش تــــاج، از گـــهر پـــیـــرهـــنکـــف دســــت هـــا بـــر نـــهـــاده بــــه بـــریـــکــــی دســـتــــش از ســــیــــم و دیــگر ز زربــــه پــــیـــش انـــدرش حــــوضـــی از زرّ نــابروان از دهــــانـــــش در آن حــــوض آبکـــرا بــــودی از درد بـــیـــمـــار تـــنبـــشـــســـتـــی بـــدان آب در خـــویـــشـــتـــنســـه ره بـــردی از پـــیـــش آن بـــت نـــمــازســــوی دســـت او دســـت بـــردیفـرازبـــت ار دادی آن دســـت کـــز زرّبـــودبـــدان درد در مـــُردی آن مـــرد زودورآن دســـت دادی کـــه بـــودی ز ســـیـــمبـــرســــتـــی ز بـــیـــمـــاری و تـرس و بیمهـــر آن کـــز پـــی مـــزد آن هـــنـــدوانفـــدا کـــردی از پـــیـــش آن بــــت روانپـــُرآتـــش یـــکـــی طـــشــــت رخــــشــــان ز زرّز خــــیــــره ســــری بـــر نـــهـــادی بـــه سرزدی پــــیـــش او زانـــوان بـــر زمـــیـــنهـــمــــی خـــوانــــدی از دل بــــهمـــهـــرآفـــریــنچـــنـــیـــن تـــاش دو دیـــده بـــگـــداخـــتــیز مـــژگــــان بـــه رخـــســـار بـــر تــاخـــتـــــیبــــه شــــهــــری دگـــر، بــــا ســـپـــه بــرگـذشتبـــــه ره گـــنـــبـــدی دیــد بـــر پـــهــن دشـتدروچــشـــمـــۀ آب روشــــن چـــو زنـــگبــــه نـــزدش بـــتـــی مـــَرد پــیـــکر ز سنگبـــدان شـــهــــر در هـــر زنـــی خـــوبـــرویکـــه تـــخــــمـــش بـــرآورد نـــبـــودی ز شـویچـــو هـــم جـــفــت آن بــُت شــدی در نـــهـــفـتاز آن پــس بـــرومــند گـــشـــتـــی ز جــفـتهر آن کــس کــه کـــردی بـــکـــنـــدنـــش رایفـــتـــادی هـــمـــانـــگـــاه بـــی جـــان بــجــایدگـــر دیـــد شـــهـــری چـــو خـــرّم بـــهاردرود نـــغـــز بـــتـــخـــانـــه ای زرنـــگـــارمـــیـــانـــش درخـــتـــی چـــو ســـرو ســـهـــیکـــه از بـــار هـــرگــــز نـــگـــشــتــی تــهــیهـــم از بــــیــــخ او خـــاســـتـــیکـــیـــمـــیــابـــُدی بــــرگ او چــــشـــم را تـــوتـیاچـــو جـــســـتـــنــی کـــسی بــا کسی گفتگویبـــه چــــیـــزی کــــه ســـــوگــــند بودی بدویز پـــولاد ســـنــــدانـــی انــــدر شــــتـــاببـــبـــردی چــــو تـــفـــســـیـــده اخـــگــر ز تـابیـــکـــی بـــرگ تـــَر زآن درخـــت بـــبـــرنــــهادی ابــــر دســـت و ســـنـــدانز بــرکــفـــش ســـوخـــتـــی گـــر بـــُدی آهـــمـــنــدو گـــر راســــت بـــودی،نـــکردیگـــزنـــدز پـــیـــروزه و نـــعل رویـــیـــن دگـــرنـــبــــد چــــیــــزی آن جا بــــهـــاگـــیــرتـرکـــزیـــن هـــر دو از بـــهر نـــام بـــلـــنــدکــــُلا ســــاخــــتــــی مــــردو،زنگـــیـــس بــندســـتـــاره پـــرســـتـــان بــسـی چـــنـد نـــیــزشـــگـــفـــت انـــدر آن کـــیــــش بـــســــیــار چیزهـــمـــان نـیــز کـــز پـــیـش گـــاو و خـــروسشـــــدنــــدی پــــرســتـــنـــده و چــاپـلــوس
»صفت حلالزاده و حرامزاده و دیگرشگفتی ها« کُـــهـــی دیـــد دیـــگـــر ز ســـنـــگ ســیــاهبـــرون کــــرده زیـــن ســو بــر آن ســـــوی راهکــرا کـــسی نـــدانـــســـتـــی از بــــوم هـــنــــدکــــه او پـــاکــــزادســــت و گـــرهست سندبـــرفـــتـــی بـــه ســـوراخ آن کـــه فـــرازگـــرفـــتــی دو دســت از پـــَسِ پـــشـــت بــازگـــذشـــتـــی ازو گـــر بـــُدی پــاکــزادبــمــانــدی مــیـــانــش ار،بــُدی بــد نـــژادبـــه کـــوهـــی دگـــر بـــود کـــانــی فــراخفـــرازش کـــمـــر بـــســـت و، بـــن دیـــو لاخز بـــالا دو چـــیـــز از دل ســـنـــگ ســـخـــتبـــرون تــاخــتـــه چـــون تـــرنـــجاز درخــتیـــکـــی زو بـــنـــفـــش و دگــر هـــمــچــو زربـــنــفــشــیــش پــا زهــر و زهــر آن دگـــرنُــبــد ره بـــدو لـــیـــکـــن از نــاگــزیــرز بـــالا فـــکـــنـــدیـــش هـــر کـــس بـــه تــیــرهـــمــی داشـــتـــنـــدی مـــر آنـــرانـــگـــاهنـــبـــردی کـــســـی آن جـــز ســـوی گــنــج شــاهکُـــهــــی دیـــد دیـــگـــر بـــه مـــه بـــر ســـرشیـــکــی کـــان آهــن شــگــفــت از بــرشکـــه بـــی آتـــش آهـــنـــش بـــُد لـــعــلــگـــونچــنــان بــود کــز آتــش آری بــرونبـــه شـــب هـــمـــچــون اخــگــر نــمـــودی ز تـابگــــرفـــتــــی بـــه روز آتــــش از آفـــتـــابچــو الــــمـــاس پـــولاد بـــگـــذاشـــتـــیوز آب انـــدرون ســـنـــگ بــــرداشــــتـــیشـــدی دور ازو ســـنـــگ آهـــن ربـــایوز آتـــش بـــبـــودی ســـیـــه هـــم بــجـــایاز آن تـــیـــغ مـــهـــراج بـــودی وبـــسنـــدادی از آن تـــیـــغ هـــرگــــز بـــه کـــسیـــکـــی تـــیـــغ ازو تــا بــبـــردی بــه گــنــجبـــه کـــف نـــامـــدی جـــز بــه بــســـیــار رنــجکـــرا ریـــخــتــنــدی بــدان تــیـــغ خـــوننـــرفـــتـــی ز تــــن خــــون مــگـر زانــــدروندگـــر دیـــد از ایـــنـگـونــه چـــنـــدان شــگــفتکـــه نـــتـــوان شـمــارش به سالی گرفتهــمـــه کـــام مـــهــراج از بـــُد زپـــیـــشکـــه بـــیــنــد هــمـــه پـــادشـــاهـــی خـــویـــشجــهـــان پـــهـــلــوان را ز هــر سـو که خواستهـــمـــی گـــشـــت زیـــنـــگــونــه ســه سـال راستبـــه آزادیـــش نــزد ضــــحـــاک شـــاهنـــبـــشـــتـــی هـــمـــی نــامـــه هـــر چـــنـــد گــاهبــه هــر نـــامـــه صــد لابـــه آراســتــیبـــبـــودنـــش پـــوزش هـــمـــی خـــواســتـــی
»بازگشت گرشاسب و صفت خواسته« چــنــیـــن تــا بــقــنــوجــشـــن آورد شــادپـــس آن گه در گـــنج هـــا بــــرگـــشـــادمـــــهــــی شـــاد و مـــهـــمـــان هـــمـــی داشـتشکــــه یـــک روز بـــی بـــزم نـــگــــذاشــتـشسَــر مــاه چـــنـــدانــش هـــدیـــه ز گــــنـــجبــــبـــــخـــشـــیـــد، کــــآمـــد شـــمــردنـــش رنــجز خـــرگــاه و از خــیــمــه و فــرش ورخـــتز طـــوق و کــمـــر ز افـسـرو تـاج و تختهـــم از زرّســـاوه هــــم از رســـتـــه نـیزهــم از درّ و یـــاقـــوت و هــر گــونـه چیزهــم از شــیــر و طــاووس و نــخــچــیر و بــازبــــدادش بـــســـی چـــیـــز زریـــنـــه ســــازدرونــشــان ز کــافـــور و از مـــشـــک پـــُرنــــگــــاریـــده بـــیـــرون ز یـــاقــــوت و دُرزبـــر جـــد ســـرو گـــاوی از زرّنـــابســــم از جـــزع و دنــــدان زدُرّ خـــوشـابگــهـــرهـــای کــانــی ز پـــا زهـــر و زهـــرچـــهـل پــیــل ومــنـــشــور ده بــاره شــــهربـــه بـــرگـــســـتـــوان پـــنـــجـــه اســـپ گـــزیــــندگــــر صـــد شـــتــر بــا ســتــام و بـه زیــنز خـــفـــتـــان و از درع و جـــوشـــن هـــزارز خـشـــت و ز خـــنـــجــــر فــزون ازشمارز دیـــنـــار و ز نـــقــــره خـــروار شـــســـتز زربـــفـــت خــلــعــت صــدوبــیــســت دســــتپـــرســـتـــار ســـیـــصـــد بـــتـــان چـــگـــلســـرایـــی دو صـــــد ریـــدک دلــــگـــســــلهــرآن زر کــه از بـــاژ درکـــشورشرســــیـــدی ز هــــر نــــامــــداری بــــرشازو خـــشــــت زرّیـــن هـــمـــی ســـاخـــتـــییـــکــــی چـــشــمـــه بـــُد در ویانـــداخـــتـیصـــدش داد از آن هـــمـــچــــو آتــــش بــه رنگکــــه هر خـــشـــت ده مـــن بــر آمد به سنگیـــکــی حــلــه دادش دگـــر کـــز شـــهـــانجـــزو هـیـچکس را نـــبـــد در جــــهــــانبــــرو هـــر زمـــان از هـــزاران فـــزونپـــدیــــد آمـــدی پـــیـــکـــر گـــونـــه گـــونبُـــدی روز لــــعــلـــی، شـــب تـــیـــره زردنــــه نـــم یــــافـــتی ز ابــر و نز باد گردکـــرا تـــن ز دردی هـــراســـان شـــــدیچـــــو پـــــوشـــــــیدی آنرا تن آســان شدیازو هـــــر کـــســی بــوی خــوش یــافـتیبـــه تـــاریــــکــــی از شـــمـــع بـــه تـافتیبـــه ایـــرانـــیـــان هـــر کــــس از سرکشانبــــســـی چـــیــز بـــخـــشــیــد هــم زیـن نشانپـــس از بــهــر ضــحــاکِ شــه ســاز کــردبـــســی گــونــه گــون هـــدیــه آغــاز کــردســـراپـــرده دیـــبـــه بـــر رنـــگ نــیـــلکــه پــیــرامـــن دامــنـــش بــُد دو مــیــلچـــو شــهــری دو صــد بــرج گــردش بـپایســـپـــه را بــه هـــر بــرج بــر کــرده جاییــکـی فــرش دیــبــا دگــر رنــگ رنــگکـــه بـــد کــشـــوری پــیــش پــهنــاش تــنــگز هــر کــوه و دریـــا و هـــر شـــهـــر و برز خــاور زمـــیـــن تــا در بــاخـــتــرنـــگــــاریـــده بـــر گـــرداو گـــونـــه گـــونکز آنجــــا چـــه آرنـــدو آن بـــوم چــــونز زرّ و زبــرجـــد یـــکی نـــغـــز بـــاغدرو هـــر گـــل از گــوهــری شــبــچــراغدرخــــتــــی درو شـــاخ بــروی هــزارز پـــیـــروزه بـــرگـــش، ز یـــاقـــوت بـــاربــه هــر شــاخ بــر مــرغــی از رنــگ رنگزبـــرجـــد بـــر مـــنـــقــار و بــســّد بـــه چـنگچــو آب انــدرو راه کـــردی فــراخدرخــت از بـــن آن بـــر کـــشـــیـــدی بــه شـاخســـر از شـــاخ هـــر مـــرغ بـــفـــراخـتیهـمــی ایـــن از آن بــه نــوا ســاخــتــیدرم بــُد دگــر نـــام او کـــیــمــوارازو بــار فـــرمـــود شـــش پـــیـــلـــواربـــه ده پــــیل بـــر مـشک بـــیتال بـــودکــــــه هــــر نـــافــه زو هـــفـــت مــثقال بودده از عــنــبــر و زعــفـران بــود نــیــزده از عـــود و کـــافـــور و هـــر گــونـــه چـیزز ســـیـــم ســـره خـــایـــه صـــد بـار هشتکــه هـــر یـــک بــه مــثــقال صد بر گذشتســپــیــدیــش کــافــور و زردیــش زریــکــی بــهــره را شـــوشـــها زو گــهــرســخنـــگوی طـــوطی دوصــد جــفـت جفتبــه زرّیـــن قــفـــس هــا و دیــبــا نــهــفــتکــت و خــیــمه و خــرگــه و شــاروانز هــر گــونــه چــنــدان کــه ده کـــاروانز گـــاوان گـــردونـــگـــش و بـــارکـــشخـــورش گــــونه گــــون بــار،صــدبــار شــشهـــزار دگـــر بـــار دنـــدان پـــیـــلهزار و دو صـــد صــنــدل و عــود و نـیلز دیـــبـــای رنــگــیــن صــد و بــیــســت تـختز مــرجــان چــهـــل مـــهـــد و پــنـجه درختدو صــد جــوشـــن و هــفــتـصد درع و ترگصـــد و بــیــست بـــنـــد از ســـروهـــای کرگچـــهـــل تـــنــگ بـــار از مـــُلمـــع خــُتــوز گـــوهـــر ده افـــســر ز گـــنج بـــــهوز کـــرگ از هـــزاران نــگــاریــن سـپرســـه چـــنـــدان نـــی رمـــح بــســته به زرســـریـــری ز زر بـــر دو پـــیـــل ســـپـــیــدز یــــاقـــوت تــــاجی چـــو رخـــشــنده شـــیـــداز آن آهـــن لــعـــلـــگــون تـــیـــغ چـــارهــــم از روهـــنـــی و بــــلالــــک هـــزارهــــزار از بــــلـــوریــــن طـــبـــقنـــابــسودکــــه هــــر یـــک بـــه رنگ آب افـــسـرده بـــودز جــــام و پـــیـــالـــه نــود بـــار شــسـتز بـــیــــجــــاده ســـی خـــوان و پـــنجاه دســــتز زر چــــار صد بـــار دیـــنـــار گــنــجبـــه خـــروار نـــقــــره دوصد بـــار پـــنجز زر کــــاســـه هـــفـــتاد خـــروار وانـــدز ســــیمینه آلـــت کـــه دانـــد کـــه چـــنــدهـــزار و دو صــــد جــــفــــت بــــردنــــد نـــامز صـــنـــدوق عــــودو ز یــــاقــــوت جـــامهــــم از شــــاره و تــــلـــک و خــــزّ و پـــرنـــدهـــم از مــــخـــمـــل و هـــر طــــرایـــف ز هـــنـــدهـــزار اســـپکُـــه پــیـــکــرتــیـــز گــامبـــه بـــرگـــســـتــوان و بـــه زرّیــــن ســـتـــامهـــزار دگــــر کـــرّگــــان ســـتــــاغبـــه هــــر یـــک بـــر از نـــام ضــحـــاک داغده و دوهــــزار از بـــت مــــاهــــرویچـــه تـــرک و چـه هندو همه مـشکمویزدُرّ و زبــــر جــــد ز بـــهـــر نـــثـاربــــه صـــد جــــام بـــر ریـــخـــته سی هزاریـــکــــی درج زَرّیـــن نــــگــــارش ز دُردرونـــش ز هـــر گـــوهـــری کــــرده پـــُرگـهر بــُد کـز آب آتش انگیختیگـهـر بـــُد کـزو مـار بگـریـختیگــــهــــر بــــُدکــــزو اژدهـــا ســــرنـــگـــونفــــتــــادی و جـــســـتــی دو چــشمش بــرونگـــهـــر بـــُد کـــه شـــب نـــورش آب از فــــرازبــــدیــــدی ،بــــه شـــمـــعـــت نـــبـــودی نـــیـــازیـــکـــی گــــوهــــر افــــزود دیــــگـــر بــــدانکــــه خــــوانـــدیــــش دانـــا شــــهگـــوهـرانهـــمــــه گـــوهــــری را زده گــــام کــــمکـــشـــیـــدی ســــوی از خـــشــــک نـــمچـــنـــین بـــُد هــــزارودو صــــد پــــیـــلـــوارهــــمــــیـــدون ز گـــاوان ده و شش هزارصــــدو بـــیـــســـت پـــیـــل دگـــر بـــار نـیزبُــــداز بـــهر اثـــرط ز هــــر گـــونـه چیزیـــکی نـــام بـــا ایـــن هـــمـــه خـــواستهدرو پــــوزش بــــی کــــران خــــواســــتــهســــپـــهـــبـــد بـــنه پــــیش را بـــار کــردبــــهـــــو را بــــیــــاورد و بـــردارکـردتـــنــــش را بـــه تـــیر ســـواران بـــدوخـــتکـــرا بند بـــُد کــــرده بــآتـــش بـــســوختگلیمی که باشد بدان ســـــــــــر سیاهنگردد بدین سر سپید، این مخـــواهنبایدت رنج ار بـــــــــــود بخت یارچه شد بخت بــد، چاره ناید به کارخوی گیتی اینست و کـــردارش ایننه مهرش بـــــــود پایدار و نه کینچـــــو شاهیست بیدادگر از سرشتکه باکش نیاید ز کـــــــردار زشتنش از آفرین ناز و، نز غـــــم نژندنهشرم از نکــوهش، نه‌بیم از گزندچه خواند به نام و چه راند به ننگمیان اندرون بـــــــس ندارد درنگچو سایست از ابرو چه رفتن ز آبچو مهمانیی تــو که بینی به خوابچـــــــو تدبیر درویش گم بوده بختکز اندیشه خود را دهد تاج و تختنهند گنج و سازد ســـــــرای نشستچـــــو دید آنگهی باد دارد به دستانوشه کسی کاو نکـــــــــــو نام مُردچـــــــــو ایدر تنش ماند نیکی ببردکسی کو نکــــــــــــو نام میرد همیز مرگش تأسف خــــــــورد عالمی
»بازگشت گرشاسب از هند به ایران« سپهدار از آن پـــــس برآراست کارشدن سوی ایران بَـــــــــر شهریاربــــــــرون رفت مهراج با او به همهمی رفت یکی هفته ره بیش و کمســــــــــــر هفته بدرود کردش پگاهشده او و، سپهدار بــــــرداشت راهچــــــــــو این آگهر نزد اثرط رسیدگل شـــــــــــادی اندر دلش بشکفیدپذیره برون رفت با ســــــــــرکشاندرم ریـــــــــز کردند و گوهرفشانفتاد از بم و زیر در چرخ جـــــوشز کوس و تبیره برآمد خـــــــروشهوا سر به سر مشک ســـارا گرفتزمین چرخ در چــــرخ دیبا گرفتاز آذین در و بام شد پر نــــــــــگارزده کلیــــــــه در کله طاووس واربه رخ لعل هـر یک، به دل شادکامبدین دست رود و، بدان دست جامهمه کــــــــــــوی دیبا، همه ره گهرهمه باد مشک و، همه خــــاک زرپدر با پســــــــــــــر یکدگر را کنارگرفتند و، کرده غــــــم از دل کنارزره ســـــــــــوی ایوان کشیدند شادهمه رنج‌ها پهلوان کــــــــــــرد یادبرو هر چه مهراج شـــــــه داده بودهم از بهـــــــــر اثرط فرستاده بودبه گنج نیاکان نهاد آنچه خــــــواستاز آن پــس برآسود یک ماه راستسر مَه دگر هدیــــــــــــــــها با سپاهگسی کرد و شد نزد ضحاک شـــاهپی گرد و باد شتابان گـــــــــــــرفترَهِ سیستان و بیابان گـــــــــــرفتبیابانی از وی رمان دیو و شیـــــــرهمه خاک ریگ و، همه شخ کویرز بالای گردونش پهنا فـــــــــــزوندرازاش از آن سوی گیتی بـــرونزبس شوره از زیرووز افراز گـردزمینش سپید و هوا لاجـــــــــــوردبــــدو در ز هر سو ز غولان غریوشب اندر هوا گونه‌گون چهر دیـــوگــــــــــــــل او طپان چون دل تافتهشخش چون لب تشنگان کافتــــــــهگیا هر یکش چـــون یکی جنگجویسپر برگ و، تیع و سنان خاراویتو گفتی کـــه بومش از آتش بخستتف بــــــــــــادِ تندش دَم دوزخستزمان تا زمان بادِ هامون نــــــــوردببستی درو چشم و چشمه ز گـــردگه از شـــــــــــــوره شیبی بینباشتیگه از ریک کوهی برافراشتـــــــیاگر اسپ گردون بدی مه ســـــــواراز او جـــــز به سالی نکردی گذاربــــــــه چونین بیابان و ریگ روانسپه بـــــــرد و برداشت ره پهلوانچنین تا بدان جــــا که خوانی زرنجچو آمد، برآسود لختی ز رنــــــــجز خرماستانــــــــــــــها و بید و بهیندید اندر آن بــــــــوم یک پی تهیدو منزل زمین تا لــــــــــب هیرمندبُد آب خـــــــوش و بیشه و کشتمندزده خیمه گردش بســـــــی ساروانگله ساخته ز اشتـــــــــران کاروانخوش آمدش، گفتا چــو از پیش شاهبیایم، کنم شهــــــــــری این جایگاهکزین بار بندم به زاولستـــــــــــــانبگیرم شهــــــــــــی تا به کاولستانوز آنجا دگر باره ره بر کشیـــــــــدســــــــــوی بصره و بادیه درکشیدهمی رفت تا نزد دژ هوخت گنــگکه ناورد جایی، زمانـــــــی درنگهمه بادیه بد بدان روزگــــــــــــــارپـــــر از چشمه و بیشه و مرغزاردرختان ز هر گونه فرسنگ شستهمه شاخ‌ها دست داده به دســــــتز خوشـــــــــــــی بدش مینو آباد نامچــــــو بگذشت ازو پهلوان شادکامبه ره بر یکی خوش ده و راغ دیــدپـــــر از میوه گِردش بسی باغ دیدبه باغی تماشاکنان گـــــرد گــــــرددرون رفت تا رخ بشوید ز گــــردهمی گشت باریدگان ســـــــــــــرایرزی چند دیدند آنجا بپــــــــــــــایخداونـــــــــــــد رز تند و ناپاک بودبه ده کهبد و خویش ضحـــاک بودخبر یافت؛ آمد دژم کرده چشــــــــمبر آن چاکران بانگ برزد به خشمکه ره سوی این رز شما راکه دادمکدام ابله غرچــــــــه این در گشادکه بست ایدر این باره سنگ ســــمکه اکنون بیندازمش گـــــوش و دمز چندین رزان راست ایدر شتــافتزبونی ز مــــــن دستخوشتر نیافتنداند که با داد شـــــــــــــــــــاه دلیرکند بچه خرگوش بــــــر پشت شیریکی گفت کای ابله روز کــــــــــورهمی دست با چرخ سایی بــه زورتو چون بفکنی زاسپ او دموگوشکه ســــــرت اوفکندن تواند زدوشبه دل گرمــی ار نکنی از روی پندزبان باری از ســـــــــرد گفتن ببندگرت نیکی از روی کـــردار نیستنگو گـــوی باری که دشوار نیستسپهدار شاهست ایــــــــن کایدرستنبینی که گیتی همه لشکـــــــرستبرآشفت و گفتــــــــا سپهدار کیستجهان را جز از شـه نگهدار نیستچو دزدیده شــــــــــد چیز بیداوریچه نــــاگوهری دزد و چه گوهریبزد بر سر مــــــــــــــرد تازانه چندفکندن همی خواست گــــوش سمندرهی رفت و با پهلوان هر چه رفتبگفت و،بیـــــــــــآمد سپهدار تفتبر آن روستایی گـــــــره هر که بودبرآشفت و زایشان یکی را ربــــودبزد بر دو تن هر سـه تن را بکشتگرفت آنگهی ریش کهبد بــه مشتشرس کند و در زیر پی کرد خــردهمه ده به تاراج و آتش سپــــــــردکه و مه ز پیوند او هـــــر که یافتهمه کشت وزآن‌جا سوی‌شه شتافتز خوشان کهبد بــــــــــرادرش ماندز درد جگـــــر خاک بر سر فشاندبه نزدیک شیروی شــــــــد دادخواهکه او بد سیه‌پوش درگاه شــــــــــاههمه جامه زد چاک و فریاد کـــــردبدپهلوان پیش او یاد کـــــــــــــــردبدو گفت شیروی گردن فــــــــــرازبمان تا بیاید به درگه فـــــــــــــرازعنان گیرش و دست و فریاد کـــــنکه من خود بگویم به شاه این سخنبه شمشیر تیز از ســـــــــرش نفکنمنه شیروی کین جـــــوی شیراوژنمجهانی بــــــــد از پهلوان خیره پاککز آن بد ز ضحـــاک نامدش باکاز ایرا که در کشـــورش بیش و کمکسی گر کســــــــی را نمودی ستمبـــــــــــدی داده مغز ستمکاره زودبه ماران که بر کتف او رسته بودستاره شمــــــــــــر نیز گشت سپهربدو گفته بــــــود از ره کین و مهرکه گــــــــــــر بد نماییش مانی نژندوزش خــــــــوب داری نبینی گزندبرو گرددت راســـــت بر کار تختبرآید به دستش بســـــی کار سختروا داشت زیـــــن روی بازار اوینجستی ز بن هرکـــــــز آزار اویرهــــــــی کاو به دل شادمان دارتبه از بد پســـــــــــر کاو بیازاردتچو آمــــــد به نزدیک دو روزه راهبفرمود تا شــــــــــــــــد پذیره سپاهدرفش دل افـــــروز و کوس بزرگفرستاد با ســـــــــــــروران سترگهمیدون هـــــــزار اسپ زرین ستامصــد و شصت منجوق از بهر نامدو صــــــــــــد پیل آراسته هم چنینبه برگستوان‌های زربفت چیـــــــنز یاقوت هـــــــــــــر پیلبان را کمرز زر افسر او، گوشوار از گهــــرگرفته جهــــــــــــــــــان ناله کرنایخروشان شده زنگ و هنـدی درایدگر زنده پیلی دژ آگــــــــــــــاه بودکه ویژه نشست شهنشـــــــــــاه بودبه دیدار و بالا چو کوهی ز بـــرففرستـــــــــــاد با سازه‌های شگرفبفرمود تا بر نشیند بــــــــــــــــرآنپیاده خرامند پیشش ســــــــــــــرانتبیره زنانشان فرستــــــــــــــاد پیشبهشادیش بنشاند و بر تخت خویشبپرسید بسیار و بوشید چهــــــــــــرنوازید هر گونه، و افزود مهــــــرنخست از گهرها که بد سی هـــزارجهان پهلوان کــــــــرد پیشش نثارزمین بوســـــــــه داد آفرین گستریدسه ساله همه یــــــاد کرد انچه دیدوز آن جا ســـــوی کاخ شد شاد بازفرستادن هدیه‌ها کــــــــــــــرد سازهمه روز تا شب همه پیش شــــــــاهکشیدند هر چیـــــز بیش از دو ماهچنین تا کشنده سته شد ز رنـــــــــجببد کاخ‌ها تنگ از آکنده گنــــــــــجشمارنده شـــــــد سست و مانده دبیردل شده و لشکر همه خیره خیــــرنیامد برون آن دو مـــــــــــه پهلوانهمی بود کهبد در انـــــــــــده نوانز ســــــوز برادرش دل گشته چاکسیه جامه بر تنش پر خون و خاکبدو گفت شیروی کاو ایـــــن دو ماهز بیم نیامد همی پیش شــــــــــــــاهولیکن چو فــــــــــــــردا بیاید به دردر آویز ازو دســـــــت و فریاد برکه من پیش شـــــــاه آن گهی یادتورسانم، ستانم ازو داد تــــــــــــــــوچو آهخت بر جنگ شب روز تیـــغستاره گرفت از سپیــــــــــده گریغشد از جنگشان گنبد نیلــــــــــــگونچو سوکی بر آلوده دامن به خــونبه دیدار شه شد پل سرفــــــــــــرازچو آمد به نزدیــــــــک درگه فرازبزد کهبد انـــــــــدر عنانش دودستخروشید و غلطید بــــر خاک پستبپرسید یل کــــــــــز که گشتی دژمبدو گفت کـــــــز تست بر من ستمتویی کز ره داد بـــــــــــــر گشتهایبه دِه مر بــــــــــرادرم را کشتهایشبانی که او بــــــر رمه شد سترگکشد گوسپندان چه او و چــه گرگشبانی که او بــــــر رمه شد سترگکشد گوسپندان چه او و چــه گرگیل پهلوان چـــــون شنید این ز خشمگره زد بر ابروی و برتافت چشــمچنین گفت کای پشت سخت تو کوزکسی از شما زنده ماندست نـــــوزمه چرخ کیـــــــــــن برکشید از نیامسر از تـــــــن بینداختش بیست گامبه چرخ و مه و مهر سوگند خوردکزین پس فرستم بهر جـــــای مردکشم هر چه زین تخمه آرم به دستاگر خود بر شـــــــــاه دارد نسشتچه شد پیش ســـــــه دید شیروی راهمی گفت شـــــــــــاه جهانجوی راکزینسان به یک باره گشتی زبــونکه در پیش تخت تــــو ریزند خونهر آن شاه کاو خوار دارد شهــــــیشود زود از او تخت شاهــــی تهیگنهکار چون بد نبیند ز شــــــــــــاهدلیری کند بیشتـــــــــــــــر بر گناهچو در داد شــــــــــــاه آورد کاستیبپیچد سر هر کـــــــــس از راستیرهــــــــی از هنر گرچه چیزی کندنشاند که بر شــــــــــــه دلیری کندهمه کار شــــــاید به انباز و دوستمگر پادشـــــــاهی که تنها نکوستبپرسید شـــــــــــاه آن سخن‌ها نهفتبدو پهلوان آنچــــــــــه بُد باز گفتاز آن ده دو کس با خود آورده بـودبر آن کار کهبد گــــــــوا کرده بودگواهی بدادند در پیش شـــــــــــــــاهکه از کهبد آمــــــــــد نخستین گناهسپهبد ز شیــــــــــروی شد دل نژندبر آشفت و گفت ای بــداندیش رندچرا آن نگویی که باشــــــــد درستبدان بد بســــــــازی که مانند تستز یک ســــو بره پیش گرگ آوریدگر سو کنی بـــــــــا شبان داوریبرهنه همی بر زنـــــــــــی با پلنگبه دریا کنـــــــــــــی آشنا با نهنگبر آن چشمه کاسپ مــن افشاند گردنیارد ژیان شیر از آن آب خــــوردچو گیرد تگ باد و ابر ابـــــــــرشمسزد گر شـــــــــود ماه ترکش کشمشب و روز ار آرند با مــــــن ستیزبه خنجر کنم هـــر دو را ریز ریزمن اینجا یگه شــــــــــــاه را چاکرمو گرنه دگر جا شــــــــــــه کشورمندانی که باتــــــــــــش تنت سوختیترا هم به دستت کفـــــــــن دوختیندانــــــــــــــی که فردات شیون بودچو کهبد سرت مانده بی تـــــن بودچنان چون تو هستی سیه پوش شاهبه مرگ تو مـــــــادرت پوشد سیاهنه از پشت پا کم اگر تــــــن درستبمانم ترا، و آن کــه هم پشت تستاگر شه کند آن چــه از وی رواستو گرنه کنم من خــود آنچم هواستبگفت این و با خشـــــم و دشنام تیزبیآمد سوی خانـــــــــه دل پر ستیزشه آشفته شد آمــــــــد از تخت زیرسبک داد شیــــروی را خورد شیرســــــــــرای و همه چیز آن بد نژادستد، مر جهان پهــــــــلوان را بداداز آن پس دگــــــــــر پایه بفراشتشزمان تا زمان خوبـــــــــتر داشتشبه نزدیک اثرط یکـــــــــی نامه نیزفرستاد، وز هدیه هـــــر گونه چیزبه نامه ز گرد سپهبد نـــــــــــــــژادبسی کرد خشنودی و مهــــــــر یاددگر گفت خواهم کـــــــز این پهلوانبــــــــــــــود تخمه و نام تا جاودانز تخـــــــــــــم بزرگان همانند اوییکـــــــی جفت پاکیزه گوهر بجویگهرشان بپیوند بـــــــــــــــــا یکدگرکه پیوســـــــــــته نیکوتر اید به برنشاید چنین شیــــــــــر کز مرغزارشود بچه نادیده انــــــــــــــدر کناردریغ آید این زاد ســــــــــــرو سهیشده مانده باغ از نهالش تهـــــــــیچنان کن که چون پای از پشت زیندرآرد، تو پردخته باشی ازیـــــــنیکی هفته ز آن پس به شادی و نازهمی بود با گرد گردن فــــــــــرازســــــــــــــر هفته فرمود کاغآز کنشدن را و، کار سپه ســـــــــاز کنبه نزد پدر چون رسیـــــــدی ز راهیکی جفت شایسته خــــــــود بخواهز تو ماند خواهد نــــــژادی بزرگهمه پهلوانان گــــــــــــــرد سترگکه هر یک ســــــــــر نامداران بوندنشاننده شهریــــــــــــــــــاران بونداز آن به چه در اشــــــــکار و نهانکه اری یکی چون خود اندر جهانبه فرزند خـــــــــــــرّم بود روزگارهم از وی شود تلخی مرگ خــوارگمانی نبردش دل راهجـــــــــــــویکه آن از برادرش باشــــد به زویدرفش نو و کوس و پرده ســـــرایکلاه و گهر، تیغ و مُهـــــر و قبایسزاوار او هر چه بد ســـــر به سرهمه داد و کردش گسی زی پــــدرچو آمد به زوال یــــــــک کینه توزبرآسود با کــــــــــام دل هفت روزاز آن پس بـــــــــــرای دلارای زنسر هفته شــــــــــد با پدر رأی زنمرورا یکی دخت ازاده بــــــــــــودکه مه دل ز خوبــــی بدو داده بودنگاری به رخ رشک حـــور بهشتزپاکیش خوی و وز خوبی سرشتبه زلف از شبه کرده مـه شب نمایبه جاو دو چشم از پــری دل ربایپدر زو به پوندش این جست و کــامنشد گرد سرکش بــــــدان رآی رامدگر هر چـــــــــه از تخمه سرکشانکسی دختـــــــــــری داد دلبر نشانپژوهید بسیار و کوشید چنـــــــــــــدنیآمد ز خوبان کـــــــس اش دلپسند
»داستان شاه روم و دخترش« به روم اندرون بُـــــد شهی نامجویکـــــــــــه در رومیه بود ارام اویبه شاهیش هر ســـــوی گسترده نامبــــــــه کامش همه کشور روم رامبُدش دختری لاله رخ کــــــــز پریربودی دل از کشیّ و دلبـــــــــرییکی سرو پیوسته با مـــــــــه سرشچه ماهی که بُد عنبرین افســـــرشکل نیکوی را رخـــــــــــش بوستانبدان بوستان داده دل دوستـــــــــاندو مرجانش از جـــان بریده شکیبدو بادامش از جاودان دلفریـــــــبرخش ماه و بر مــــــه ززنگی سپاهز نخ سیب و در سیب دلگیر چــاهز خوبی فزون داشــــــت فّر و هنربدو راست بُد پشت بخت پـــــــــدرز دل هر چــــــــه رأی پدر خاستیبه هر کار تدبیر از و خواستــــــیبسی خواستنـــــــــــــدش کیانزادگانز هر کشور آمد فرستادگـــــــــــانپدرش از بنه هیچـــــــــکس را ندادکه بی او نبودی یکی روز شــــــادبه کــــــس نیز دختر دل اندر نبستکه ناکام شاهیش رفتی ز دســــــتبه هر کام و شادی شهی سرکشستشهیگرچه یکروزه‌باشد، خوشستمهین پایگه پادشـــــــــــــــــاییبودبر از پادشایی خدایی بــــــــــــــودندادش پدر چنـــــــــــد ازو خواستندشهان زین سبب دشمنش خاستنــــدبسی چاره‌ها جست و ترفند کــــــردسرانجام پنهان یکی بند کــــــــــردبفرمود تا ساخت مــــــــــــرد فسونکمانی ز پنجه من آهن فـــــــــزونبر اهن ز چوب و سرو کرده کـارکماندسته و گوشه عاجین نــــــگارز زنجیر بـــــــــر وی زهی ساختندز گردش پی و توز پرداختنـــــــــدبیاویخت از گوشــــــــــــــــه بارگاهبه پیمان چنین گفت پیش سپـــــــاهکه دامادم آن کس بود کایـــــن کمانکشد، گرچه باشد زهرکس کـــم آنچو زد پهلوان چند گــــه رأی جفتنهان از پــــــدر با دل خویش گفتبه کس کار مــــــــــــن برنیاید همیازین پس مـــــــــرا رفت باید همیدهد کاهلی مـــــــــــــرد را دل نژنددر دانش و روزی ارد بـــــــــه بندز بی شــــــرم زن تیره گردد روانهم از بی خـــرد پیر و کاهل جوانترا چــــــــون نباشد غم کار خویشغم تو ندارد کســـــــــی از تو بیشسفر نیست آهــــــــــــو، که والاگهرچو بیند جهان بیـــــــــش گیرد هنرز هر گونه بیند شگفتی بســـــــــــیگِرد گونه گون دانش از هــر کسیخزان و زمستان، تموز و بهـــــــارهمه ساله در گردش انــد این چهارشب و روز و چرخ و مـه و آفتابدمان ابــــــــر و تند آتش و تیز آبهمیدون همه بر سر سفـــر کردناندچپ و راست در تاختن بردن انـــدهنرسان بــــــــــه کار جهان ساختنز گــــــــردش پدیدست و از تاختنمرا نیز گشتن بـــــــه گیتی رواستمگر یابم آن کاین دلـــم را هواستبه راه ار چــــــــه تنها، نترسد دلیرکه تنها خرامد بــــــــه نخچیر شیرچه مردن دگرجاچه درشهر خویشسوی آن جهان ره یکی نیست بیشپدرش آگهی یافت شـــــــــد دل دژممکن گفت برمن به پیری ستــــــــمنبینی که پرگار مــــــــن تنگ گشتجوانی شد و عمر بیشی گذشــــــتز بس کز شب و روز دیدم درنــگچوروزوچوشبگشتمویم دورنگخزان آمد و شــــــــــد ز طبعم بهارببارید برف از بر کوهســــــــــــارهمی مرگ بر جنگ من هـر زمانکمین سازد آورده بر زه کمـــــــانسپید ایـــــــن همه مویم او ساختستکه هـــر موی تیریست کانداختستندانم درین رأی گــــردون چه چیزدگر بینمت یا نبینمت نـــــــــــــــیزمر امید راهست دامـــــــــــــن فراخدرختیست بر رفته بسیار شـــــــاخهرآنگه که شد خشک شاخـی برویبروید یکی نیز با رنگ و بــــــویکرا جـــــاه و چیز و جوانیش هستبهین شادی این جهانیش هســـــــتتو ایـــن دو داری و فرهنگ و رأیبهین جفت نیز ایدر آید به جــــــایجهان گر کنی زیروبر چپوراستز بخشش فزونی ندانی به کاســـتدلاور نپذیرفت ازو هـــــــرچه گفتکه بُد در دلش بویه روی جفــــــت
»در صفت سفر« پدر گفت اگرت ازشدن چـاره نیستبدین دیگر اندرز بـــــــاری بایستبیا کـــــــــس که او جُست راه درازچو شد نیز نامد ســــــوی خانه بازیکی از پـــی مرگ و از روز تنگدگــــــر از پی دشمن و نام و ننگشدن دانـــــــی از خانه روز نخستولیک آمــــــــــدن را ندانی درستبلایی ز دوزخ سفــــــــــر کردنستغم چیز و تیمار جـــان خوردنستدرو رنج باید کشیدن بســـــــــــــــیجفا بردن از دست هــــــــر ناکسیبه ره چون شوی هیچ تنها مپـــــوینخستین یکی نیک همــــــره بجویکجـــــــــــا رفت خواهی ببر بردنیبپرهیز و مَستان ز کـــس خوردنیچــــــــــــو تنها بُوی رنج دیده بسیمده اسپ را بــــــــــــر نشیند کسیمشـــــــــو در ره تنگ هرگز سوارز دزدان بپرهیز در دهــــــــــگذارمکن تیـــــــــــــره شب آتش تابناکوگر چاره نبود فـــــــکن در مغاکبه هر ره مشــــــــو تا ندانی درستهر آبی مخور نازمـــــــوده نخستهمی تا بــــــــــود دشت و آباد جایبه ویرانی اندر مکن هیـــــــچ رأیبه کاری چو در ره درایی ز زیـــننخست از پس و پیش هر سو ببینبه هنجار ره چــــــــو درافتی ز راههمی کن به ره داغ هر پی نــــگاهکجا گم شدی چـــون فرو رفت هوربر آن برنشــــــــــــان ستاره ستوروگر جــــــــــــای آرام در خور بودبُوی تا گه روز بهـــــــــــــــتر بودبه رفتن مرنــــــــــجان چنان بارگیکه آرد گه کار بیچــــــــــــــــارگیز یک روزه دو روزه ره ســــاختنبه از اسپ کشتن ز بـــــــس تاختنبه هر جــــای از اسپ مگذار چنگهمیشه عنــــــــــــان دار یا پالهنگبه ره خوب جــــایی گزین بی گزندبَر خویش دار اسپ و گرز و کمندهمیشه کمان بــــــــر زه آورده باشپسیچ کمین گاه‌ها کـــــــــــرده باشپیاده ممـــــــــــــان کت بگیرد عنانز خود دور دارش بــه تیر و سنانز چیز کســــــــــان و ز بد انگیختنبپرهیز و ز خیره خــــــون ریختنمشو شب به شهر انــدر از ره فرازبر چشمه و آب منزل مســـــــــــازمدار اسپ و ناآزموده رهـــــــــــــیمکن جز که با مهربان همـــــرهیبه شهری که بـــــــد باشد آب و هوامجوی و مخــــور هر چت آید هوابـــــــــــه بیماری اندیشه را تیز کنز هــــــر خوردنی زود پرهیز کنچوبینیخورشهایخوش گردخویشبیندیش تلخـــــــــــــی دارو ز پیشمشـــــــــــو یار بدخواه و همکار بدکه تنها بســــــــــی به که با یار بدنباید که بــــــــد پیشه باشدت دوستکه هرکس چنانت شمارد که اوستمخــــــــور باده چندان کت اید گزندمشو مست از و، خــرّمی کن پسندمگو راز با زفت و بیچــــــــاره دلمخـــــــــواه آرزو تا نگردی خجلز پنهان مــــــــردم به دل ترس دارکه پنهان مردم فــــــزون ز آشکارهمه جانور در جهــــــان گونه گونبرون پیسه باشنـــد و، مردم درونمشو ســـــوی رودی که نانی به دربه یک ماه دیــــر آی و بر پل گذربه گرداب در، غرقگان را دلیــــــرمگیر ار نباشــــــی بر آن آب چیرشنا بر چو بــــــــــــــی آشنا را گردچو زیرک نباشـــد، نخست او مُردچو در دشمنــــــی جایی افتدت رأیدرآن دشمنی دوســـــــــتی را بپایچنان بر ســـــــــوی دوستی نیز راهکه مر دشمنی را بود جـــــــــایگاهبه دشمن چـــو داری به چیزی نیاززیاوخوشچوزیدوستان سرفرازگــــــر از خواسته نام جویی و لافبخور بی نکوهش بــــده بی گزافچنان خـــــور که نایدت درد و گدازچنان بخش کــــــــت نفکند در نیازخوری و بپوشی ز روی خـــــــــرداز آن بـــه که بنهی و دشمن خوردز بهر خـــــــــــور و پوش باید درمچو این دو نباشد چه بیش و چه کممبر غم به چیزی که رفتت ز دستمرین را نگه دار اکنون کــه هستچو اندک بـــــــــود خواسته با کسیز رادیش زفتی نکوتر بســـــــــــیدرم زیر خــــــــــــاک اندر انباشتنبه از دست پیــــــــش کشان داشتنبــــــــــه خانه در از یافتن زرّ نابچنان است کنـــــــــدر جهان آفتابهمه کارها را ســـــــــــــرانجام بینچـــــــــــو بدخواه چینه نهد دام بینمخند ار کســی را رخ از درد زردکه آگه نیـــی زو تو او راست دردچـو از سخت کاری برستی ز بختدگر تــــن میفکن در آن کار سختخـــــــوی آن که نشانی و رأی اوینهان راز و تدبیر با او مـــــــگویکه گر نیــــــــــک باشد بود نیکسازوگر بد بود بد سگالدت بــــــــــــازمکن دزدی و چیـــــز دزدان مخواهتن از طمع مکفن به زندان و چـاهزدزدان هرآن کـس که پذیرفت چیزبـــــــــه دزدی ورا زود گیرند نیزچـو خواهی که چیزی ندزددت کسجهان را همه دزد پندار و بـــــــسبه گفتار با مهـــــــــتران بر مجوشبه زور آنکه پیش ازتوبااو مکوشمزن رأی با تنـــــــگ دست از نیازکه جز راه بـــــــد ناردت پیش بازز بهر گلو پارسابب مــــــــــــــــکنبه خــــــــوان کسان کدخدایی مکنمشـــــــــو یار بخت و کم بوده چیزکه از شومی‌اش بهره یابی تــونیزمکن خــــــو به پُر خفتن اندر نهفتکه باکاهلی خواب شب هست جفتبرین باش یکــــــــسر که دادمت پندگرفتش به بر دیر و بگریست چندسپهبد دل از هـــــــر بدی ساده کردبدین پند کار ره آماده کـــــــــــــرد
»رفتن گرشاسب به شام« سمند سرافـــــــــــــراز را کرد زینبرون رفت تنها بـــــــه روز گزینهمه برد هـــر چش نبود چاره زویســــــــوی شام زی بادیه داد روییکی ریدک تـــــــــرک با او به راهز بهر پرستش به هــــــــر جایگاهبدان بی سپـــــــــــاه و بنه شد برونکه تا کس نداند و چـــرا و نه چونشتابان نوند ره انجــــــــــــــــــام راعنـــــــــان داده او را و دل کام راشده چشم چشمه ز گـــــردش به بنددل غول و دیـــــــو از نهیبش نژندسنانش از جهان کــــرده نخچیر گاهکمانش از کمین بسته بـر چرخ راهبدام کمندش ســــــــــــــــر نرّه گورز شمشیرش اندر دل شیـــــر شورز ناگه بَرِ مرغزاری رسیـــــــــــــددرختان بار آور و سبــــــــــزه دیدلب مـــــــــرغ هر سوگلی مشکبوییکی چشمه‌چون‌چشم سوکی درویهمه آب ان چشمه روشن چو زنگچــــــــو از آینه پاک بزدوده زنگتو گفتی یــــــــــــکی بوته بد ساختهبه جــــــــــوش اندرو سیم بگداختهبر چشمه شیـــــــری شخاوان زمیندمان بــــــــر دم گوری اندر کمینچو زد چنگ و گور اندر آورد زیربزد بانگ بـــــــــــر باره گرد دلیرسبک دست زی تیـــــــغ پیکار کردبه زخمی که زدهر دو را چارکرددرختی بکند از لب آبـــــــــــــــگیربرافروخت آتـــــــــش ز پیکان تیربر آن آهنـــــــــــــــــی نیزه یل فکنزد آن گور چون مــــرغ بر بابزنهنوز اندر این کار بد سرفــــــــرازرسیدند دو پیک نزدش فــــــــــرازز خاور همی آمد آن و این ز رومبسی یافته رنج و پیموده بــــــــــومدخت و گل و سبـــــــزه دیدند و آبزمین جــای نخچیر و آرام وخوابزیک دست گور و زیک دست شیرمیان کرده آتش ســـــــــــــوار دلیرچـــــــــــران گردش اندر نوند سمندگره کرده بر یــــــــــــــال خم کمندبروز آن شگفت آفــرین خوان شدندبهخوردن نشستند و هم خوان شدندهنوز آن دو تـــن را کبابی به دستشده خیره از خــورد او وز نشستبُد از گور پــــــــــر دخته گرد دلیرهمه خــــــــورده تنها و نابوده سیرچوپردخت ازآن هردوپرسش گرفتکه هـــر جا که دانی چیزی شگفتبگویید تــــــــــــــــــــا دانش افزایدممگر دل به چیـــــــــــــزی بیارایدمجدا هر یـــــــکی هر شگفتی که دیدهمی گفت هـــــــر گونه و او شنیدسخن راند رومــــــی سر انجام کارکه دیدم شگفتـــــی در این روزگارشه روم را دختـــــــــری دلبر استکه از روی رشـــــک بت آزرستنگاری پری چهــــــره کز چرخ ماهنیارد بدو تیـــــــــــــــز کردن نگاهدل هر شهی بسته مهــــــــر اوستبر ایوان‌ها پیکر چهـــــــــر اوستز بهرش پـــــــــدر رنگی آمیختستکمانی ز درگــــــــــــه برآویختستنهادست پیمان که هر ک این کمانکشد دختـــــــر او را دهم بی گمانز زور آزمایان گردن فـــــــــــــرازبسا کس شـــــــد و گشت نومید بازبشد شاد از این پهلوان گـــــــــــزینچـــــــــو باد بزان اندر آمد به زینبه جان بوبه یــــــــــــار دلبر گرفتشتابان ره رومیه بـــــــــــــرگرفتدو منزل چــــو بگذشت جایی رسیدبرهنه بسی نـــــــــــردم افکنده دیدیکی بهره خسته دگـــــر بسته دستغریوان و غلتنده بـــــر خاک پستبپرسید کز بد چــــــــــــه اوفتادتانبه کین دام بـــــــر ره که بنهادتانخروشید هــــر یک دل از غم ستوهکه بازارگانیم ما یک گــــــــــــروهز مصـــــــــر آمده روم را خواستهابا کاروانی پـــــــــــــر از خواستهچهل دزد ناگاه بـــــــــــــــر ما زدندببستندمان و آنچه بُــــــــــــد بستدندهنوز آنک از پیش تــــــــو گردشانرسی گر کنــــــــی رأی ناوردشانبشد تافته دل یــــــــــــــل رزمجویســـــوی رهزنان رزم را داد رویبر آن رهزنان بانگ بـــرزد به کینکه گیرید یکسر سر خویش هیــــنوگرنــــــــــه همه کاروان بار بستستانم کنم تان بـــــــه یک بار پستشما را بــــــــس از بازوی چیر مناگر تان رود ســــــر ز شمشیر منبــــــــــــــه پاسخش گفتند بد ساختیکه بر دُّم مــــــــــــا طمع را تاختینـــــه هرکز پی شیر شد خورد گوربسا کس که از شیـر شد بخت شورسپردی تونیز اسپ و کالای خویشببینی کنون پســـــــت بالای خویشسپهبد برانگیخت ســــــــرکش سمندبه ناوردشان گردی انــــــــدر فکنددرآمد چنان زد یـــــــــکی را به تیغکجا سرش چون ماغ بر شد به میغبزد نیزه بــــــــــر گرده گاه دو گردبرآورد و زد بر زمین کــــرد خردیکی را چنان کوفت گــرز از کمینکه ماند اسپ با مرد زیــــــر زمیندگر یکسر از زین فـــــــرو ریختندبه زنهار از او خواهش انگـــیختندبرهنه به جــــــــــان دادشان زینهارستــــــــــــد اسپشان و آلت کارزاربــــــــــــــر مردم کاروان رفت شادجدا کالای هـــــــــــر کسی باز دادبدادش بــــــــــــــــه بازارگانان همهشدندش روان تا ســـــــــوی رومیهدگر هــــــر که در ره ز رفتن بماندبه هر اسپ دزدی یکی بـــر نشاندسوی رومیه شـــــــــــــــاد با فرّهیشد و کـــــــــرد با کاروان همرهییکی مایه ور مــــــــــــرد بازارگانشـــــد از کاروان دوست با پهلوانهمه راهــــــــش از دل پرستنده بودبه هرکارش از پیش چون بنده بودنهان راز خـــــود پهلوان سر به سربُدش گفته جـــــز نام خویش و پدرهمه راه اگر تازه بُـــــــــــد گر کهنز دخت شــــــــه روم بُدشان سخنچو آمد بر میهن و مان خــــــــویشببردش به صــد لابه مهمان خویشبه آزادی از پیــــــــش شایسته جفتهنر هر چه زو دیـــد یکسر بگفتیکی باغ بودش در انــــــــدر سرایبر قصر شه چــون بهشتی به جایشراعی بزد بــــــــــــــــر لب آبگیربیاراست بزمی خــــــوش و دلپذیرشب و روز بــــا باده و رود و سازهمی داشتش جفت آرام و نــــــــازگهی خفت بــــــــر سنبل و نو سمنگهـــــــــی با چمانه چمان در چمنزنی دایه دختـــــــــــــــــــر شاه بودکه بازارگان را نـــــــکو خواه بودبـــــــــــــــــر جفت بازارگان بامدادبیامد به سویش همـــــــی مژده دادهـــــــــوا زی جهان پهلوان را بدیدکه در سایه گل همـــــــی مل کشیدیـــــــــــکی سرو با خسروانی قبایبه فر و به فال همــــــــایون همایرخش چون مــــــــــــه گرد ماه بلندزمانه برافکنده مشــــــــــکین کمنددو لب همچو بـــــــر لاله گرد عبیرتو گفتی که حــــورا بدش داده شیرچو شد سیر شیـــــر و به دایه سپردلبش را به گیســــوی مشکین ستردهمیدن همه فـــرّ و فرهنگ و هوشدراو زور مردی و گردی بهجوشبپرسید کاین مـــــرد بی واره کیستکه گستاخی اش سخت یکبارگیستندانمش گفت از هنــــــــــر وز نژادولیکن چنان کــــــــس ز مادر نزادبه زور و سواری و فرهنگ و برزبدرّد دل کـــــــــــــوه خارا به گرزاز آهنش نیزه و وز آهن سپــــــــــرمیــــــــــان تنگ و پیلش درآید ببربه دیدار رخ جـــــــــــان فزاید همیبه گفتار خویش دل رباید همــــــیبه دل دختر شـــــاه را هست دوستهمه روز گفتارش از چهــر اوستبدین روی با شــــــــــویم آمد ز راهبخواهد کشیدن کمان پیش شــــــــاههم از راه و دزدان بـگفت آنچه بودسلیحش همه یک یک او را نمــودببد دایه دل خیــــــــــــــره آمد دوانسخن راند با دختـــــــــر از پهلوانز گردی و از رأی و فرهنـــــگ اوز بالا و از فــــــــــرّ و اورنگ اوشکیبایی از لاله رخ دور شــــــــــدهوا در دلــــــــــش نیش زنبور شدهمی بود تا گشت خــــــــور زردفامز مهر سپهبد بـــــــــــــرآمد به بامبدیدش همان جـــای بر تخت خویشیکی بالغ و کاله مــــــــــی به پیشجوانی که از فــــــــر و بالا و چهرهمـــــــی مه بر او آرزو کرد مهردو رخ چون دوخورشید سنبل پرستبرآورده شب گرد خورشیـــد دستیکی مرغ بر شاخسار از برشکه بودی گه بزم رامشگرشاز و مه دگر مرغکی خوبرنگهمی آشیان بستد از وی به چنگسپهدار بگشاد بر مرغ تیرز پروازش افکند در آبگیربه دل گرمتر شد بت ماه چهرهوا کرد جانش به زندان مهرشد از بام لاله زریری شدهدونوش از دم سرد خیری شدهتو گفتی که از آتش مهر و شرمبه تن برش هر موی داغیست گرمچو دایه رخ ماه بی رنگ دیدبپرسید کت نو چه انده رسیدجهان بر دلم زین ترنجیده شدبگو کز که جان تو رنجیده شدچنین داد پاسخ کزاین نوجواندلم شد به مهر اندورن ناتوانیکی بند بر جانم آمد پدیدکه دارد به دریای بی بن کلیدبترسم که با آن کمان سر فرازنتابد، بماند غم من درازبه بد نام هر جای پیدا شومبه نزد پدر نیز رسوا شومدرین ژرف دریای نابن پذیرتوافکندیم، هم توام دست گیربه نزدیک او پای مَردم تو باشبدین درد درمان دردم تو باشبگفت این و از هر دو بادام مستبه پیکان همی سفت دُر بر جمستبدو دایه گفت آخر انده مدارکه کارت هم اکنون کنم چون نگاربه هر کار بر نیک و بد چاره هستجز از مرگ کش چاره ناید به دستچو از باغ چرخ آفتاب آشکاربه رنگ خزان شست رنگ بهاربر جفت بازارگان رفت زودز هر در سخن گفت و چندی شنودز گرد سپهبد بپرسید بازکه چون است مهمانت را کار و سازز کار کمان هیچ دارد پسیچسخن راند از دختر شاه هیچچنین داد پاسخ که تا روز دوشبه یادش دمادم کشیدست نوشبه می درهمی زد دم سرد و گفترخش دیدمی باری اندر نهفتکه گر بینمش چهر و افتد خوشمکمان را به انگشت کوچک کشمتو نیز ار توان چاره ای کن ز مهرکه یکدیگران را ببینند چهرز دیدار باشد هوا خاستنز چشمست دیدن، ز دل خواستنگمانست در هر شنیدن نخستشنیدن چو دیدن نباشد درستبدو گفت دایه که کامت رواستاگر میهمان ترا این هواستتو رو ساز کن گلشن و گاه راکه امشب بیارم من آن ماه رابه پیمان که غواص گرد صدفنگردد، کزو گوهر آرد به کفدر گنج را دزد نکند تباهکلیدش نجوید سوی قفل راهبرین بست پیمان و چون باد تفتبر دختر آمد، بگفت آنچه رفتوزین سو بشد جفت بازارگانبه مژده بر شاه آزادگانبسازید در گلشن زرنگاریکی بزم خرّم تر از نو بهاربه خوبی چو گفتار آراستهبه خوشی چو با ایمنی خواستهبه جام بلورین می آورد ناببرآمیخت با مشک و عنبر گلابیل پهلوان را به شادی نشاندز رامش برو جان همی برفشاندچو شب گیل شد در گلیم سیاهورا زرد گیلی سپر گشت ماههمه خاک ازو گرد مشگین گرفتهمه آسمان نوک ژوپین گرفت
»آمدن دختر قیصر به دیدار گرشاسب« سوی باغ با دایه ناگه ز دردرآمد پری چهرۀ سیمبریکی جام زرین به کف پُر نبیدچو لاله می و، جام چون شنبلیدنهفته به زربفت رومی برشز یاقوت و دُر افسری بر سرشخرامان چو با ماه پیوسته سروز گیسو چو در دام مشکین تذرودو زلفش به هم جیم و در جیم دالدهن میم و بر میم از مشک خالدو برگ گلشن سوسن می سرشتدو شمشاد عنبرفروش بهشتزنخدان چو از سیم پاکیزه گویکه افتد چه از نوک چوگان درویدو بیجاده گفتی که جادو نهفتمیانش به الماس اندیشه سفتبناگوش تا بنده خورشیدوارفرو هشته زو حلقۀ گوشواردو مه بُد یکی گرد و دیگر دو نیمیکی ماه از زرّ و دیگر زسیمبه مه برش درعی ز مشک و عبیرگه از تاب چین ساز و گه خم پذیرشکنش آتش نیکوی تافتهگره هاش دست زمان بافتهدو بادام پربند و تنبل پرستیکی نیم خواب و یکی نیم مستبزان بادش از زلفک مشکبیزهمه ره چو از نافه بگشاده زیزز خنده لبش چشمۀ نوش نابفسرده درو قطره بر قطره آببه سیمین ستون خم درآورد و گفتکه بایدت مهمان ناخوانده جفتسپهدار بر جست و بردش نمازمزیدش دو یاقوت گوینده رازبدو اندر آویخت آن دلگسلچو معنی ز گفتار شیرین به دلبه رویش بر از بسد درّ پوشهمی ریخت بر لاله شکر ز نوشنشستند و بزمی نو آراستندبه می یاد یکدیگران خواستندبلورین پیاله ز می لاله شدکف می کش از لاله پر ژاله شدسپهدار گفتا سپاس از خدایکه جفتی مرا چون تو آمد به جایگر از پیش دانستمی کار توهمین فرّ و خوبی و دیدار توبُدی دیر گه کان کمان پیش شاهکشیدسمتی بر امید تو ماهپری چهره گفت ایچ پیل آن توانندارند، پس چون توانی تو آنبدان کان کمان آهنست اندروندگر چوب و توز و پیست از برونبمان تا چنان هم کمانی دگرمن از چوب سازم نهان از پدربخندید یل گفت از آنگونه پنجکشم، چونت دیدم ندارم به رنجکشیدن چنان چرخ کار منستمرا هست موم ار ترا آهنستچو خر در گل افتد کسی نیکترنکوشد به زور از خداوند خراز آن پس به می دست بردند و رودبر هر دو دایه سرایان سرودبه جز دایه دمساز با هر دو کسزن خوب بازارگان بود و بسشده غمگسارنده شان هر دو زنگه این پای کوب گه این پای کوب و گه آن دست زنهمه بودشان رامش و میگسارمل و نقل و بازی و بوس و کناربه یک چیزشان طبع رنجور بودکه انگشت از انگشتری دور بودچو از باده سرشان گرانبار شدسمن برگ هر دو چو گلنار شدیل نیو را کرد بدرود ماهبشد باز گلشن به آرامگاههمه شب دژم هر دو از مهر و تابنه با دل شکیب و، نه با دیده خواب
صفحه 8 از 15
