معرفی دیوان اشعار - صفحه 85

امروز نمی دونم کسی تولوطی راجب جناب ناصر خسرو قبادیانی مطلبی داشته یا نه ؟

القرض:ناصرخسرو قبادیانی :

ناصرخسرو (Nasir Khusraw)، با نام کامل ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی، در نهم ذیقعده‌ی سال 394 هجری قمری در روستای قبادیان بلخ در خراسان بزرگ تاجیکستان کنونی در خانواده‌ای متمول چشم به جهان گشود. در زمان تولد او، از جلوس سلطان محمود غزنوی بر مسند قدرت، پنج سال می‌گذشت. ناصرخسرو کودکی پرحادثه‌ای را پشت سر گذاشت. قحطی و خشکسالی در خراسان که موجب از بین رفتن بسیاری از محصولات کشاورزی شد، بیماری همه‌گیر وبا که جان عده‌ی بسیاری را گرفت و جنگ‌های تمام‌نشدنی سلطان محمود، گذار او از کودکی را دشوار ساختند.

ناصرخسرو در جوانی به تحصیل علوم مختلف پرداخت و قرآن را نیز حفظ کرد. او در دربار شاهان غزنوی، سلطان محمود و سلطان مسعود به دبیری پرداخت. پس از آنکه غزنویان از سلجوقیان شکست خوردند، ناصرخسرو به مرو نقل مکان کرده و از آنجا نیز راه خود را در کسوت دبیری دربار به بارگاه سلجوقیان گشود.

سیر تحول فکری ناصرخسرو

ناصرخسرو همواره در جست‌وجوی حقیقت بود و با علاقه، با پیروان عقاید و ادیان مختلف به بحث و گفت‌و‌گو می‌نشست. پس از آنکه از پی آن گفت‌و‌گوها به نتایج دلخواه خود دست نیافت، به پریشانی افکار و آشفتگی حال دچار شد و به میگساری و کامجویی‌های مناسب عهد شباب روی آورد. چهل‌ساله بود که رؤیایی در خواب دید که موجب دگرگونی وی شد. پیامد آن خواب بود که ناصرخسرو از تمام لذات دنیوی و مشاغل درباری، خود را رهانید و عازم سفر حج شد. او هفت سال را به سیر و سیاحت پرداخت. در دوره‌ای به مذهب اسماعیلی روی آورد و سه مرتبه نیز به زیارت کعبه مشرف شد.

ناصرخسرو در سال 444 هجری قمری، پس از دریافت لقب «حجت خراسان»، به خراسان بازگشت. مقام حجت در میان اسماعیلیان، آخرین و بالاترین مقامی است که یک اسماعیلی می‌تواند به آن دست پیدا کند. او پس از استقرار، در خراسان و به ویژه در زادگاهش بلخ، مردم را به کیش اسماعیلی فرا می‌خواند. اما چندان پاسخ مثبتی دریافت نکرد و حتی مردم علیه وی شوریدند. ناصرخسرو پس از این ماجراها، به مازندران و نیشابور رفت و مدتی هم به طور مخفیانه زیست. اما سرانجام و پس از مدت‌ها آوارگی، به بدخشان سفر کرد و حدود بیست‌و‌پنج سال از سال‌های پایانی عمر خود را در یمگان بدخشان سپری کرد.

حکیم ناصرخسرو منزلت خاصی میان اهالی بدخشان دارد، تا حدی که مردم از او به عنوان «حجت»، «سیدشاه ناصر ولی»، «پیر شاه ناصر» و «پیر کامل» یاد می‌کنند. ناصرخسرو همسر و فرزندی نداشت و تا پایان عمر خود، مجرد و تنها زندگی کرد. او در سال 481 هجری قمری دار فانی را وداع گفت و در یمگان، بدخشان، به خاک سپرده شد./.

شعری معروف از حکیم ناصرخسو:

***ازماست که برماست ***

روزی ز سر سنگ عقابی به هوا خاست
واندر طلب طعمه پر و بال بياراست

بر راستی بال نظر کرد و چنين گفت
امروز همه روی زمین زير پر ماست

بـر اوج فلک چون بپرم از نظـر تــيز
می‌بينم اگر ذره‌ای اندر ته درياست

گر بر سر خـاشاک يکی پشه بجنبد
جنبيدن آن پشه عيان در نظر ماست

بسيار منی کـرد و ز تقدير نترسيد
بنگر که ازين چرخ جفا پيشه چه برخاست

ناگـه ز کـمينگاه يکی سـخت کمانی
تيری ز قضا و قدر انداخت بر او راست

بـر بـال عـقاب آمـد آن تير جـگر دوز
وز ابر مر او را به سوی خاک فرو کاست

بر خـاک بيفتاد و بغلـتيد چو ماهی
وانگاه پر خويش گشاد از چپ و از راست

گفتا عجب است اينکه ز چوب است و ز آهن
اين تيزی و تندی و پريدن ز کجا خاست؟

چون نیک نگه‌کرد و پر خويش بر او ديد
گفتا ز که ناليم که از ماست که بر ماست

حجت تومنی را زسر خویش برون کن
بنگر بهعقابی که منی کرد چه ها خواست .

سپاس